Stanisława Ewa Skowysz-Mucha – pisankarka, prowadzi Muzeum Lipskiej Pisanki, założycielka Stowarzyszenia Miłośników Lipskiej Pisanki i Tradycji, organizatorka warsztatów tradycyjnego pisankarstwa.

Lipsk, Podlasie, woj. podlaskie

Umiejętności manualne, zdolności artystyczne oraz duże poczucie estetyki stawiają Stanisławę Ewę Muchę w rzędzie utalentowanych pisankarek lipskich. Artystka urodziła się w 1948 r. w rodzinie rolniczej w Rogożynie Nowym nieopodal Lipska, w którym mieszka i tworzy do dziś. Sztuki pisankarskiej nauczyła się od matki - Pauliny Skowysz, przejmując od niej cały zasób tradycyjnego wzornictwa. Początkowo pisanki wykonywała na pełnym jajku, nakładając pisakiem szpilkowym woskowe ornamenty rozet, słoneczek, wachlarzy, „dzieraszek”, łańcuszków i kłosów. Ozdobione woskiem jajka barwiła w barwnikach naturalnych z wyciągu z łusek cebuli, nadającego skorupkom różne odcienie brązu — od złocistego, po brunatną czerwień oraz wyciągu z kory olchowej, barwiącego skorupki na kolor czarny.

Wraz z upowszechnieniem się w Lipsku na początku lat 70. XX w. metody zdobienia wydmuszek jaj przy użyciu barwników chemicznych do barwienia wełny i jedwabiu, pisanki Ewy Muchy stały się kompozycjami wielobarwnymi.

Prace artystki charakteryzują się bogatym, tradycyjnym wzornictwem oraz bardzo dobrym poziomem technicznym i artystycznym. Stanisława Ewa Mucha wykonuje też pisanki będące przykładem poszukiwań twórczych artystki. Znajdują one swój wyraz w stosowaniu nowych układów kompozycyjnych i kolorystycznych. Jej wysoko oceniane prace zdobywają nagrody w licznych konkursach, w których pisankarka chętnie uczestniczy. Metodą batiku szpilkowego zdobi nie tylko wydmuszki jaj kurzych, ale także skorupki jaj gęsich i strusich.

Początkowo Stanisława Ewa Mucha wykonywała pisanki na własne potrzeby oraz dla przyjaciół i znajomych. Od 1980 r., pod wpływem innej lipskiej pisankarki Zofii Sewastianowicz, rozpoczęła pisać pisanki na wydmuszkach dla Cepelii w Białymstoku i w Poznaniu. Można je było nabyć w sklepach spółdzielni „Cepelia” na terenie całego kraju. Były też ozdobą „Cepelii” poza granicami Polski. Po zakończeniu współpracy z „Cepelią” artystka realizowała duże prywatne zamówienia dla odbiorców krajowych i zagranicznych m.in. ze Stanów Zjednoczonych, Kanady, Niemiec, Szwajcarii.

Przez 45 lat działalności pisankarskiej wykonała kilkadziesiąt tysięcy pisanek. Każda z jej prac odznacza się poszanowaniem dla tradycyjnego wzornictwa, jest małym dziełem sztuki.

Od 2005 r. Stanisława Ewa Mucha jest członkinią Stowarzyszenia Twórców Ludowych i wieloletnią wiceprezeską suwalskiego oddziału STL. Jest niekwestionowaną liderką środowiska pisankarskiego w ośrodku lipskim.

 W 2007 r. koordynowała działania środowiska lipskich pisankarek przy organizacji Muzeum Lipskiej Pisanki i Tradycji. Placówka powstała we współpracy z Pracownią Architektury Żywej oraz Działem Etnografii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku i jest integralną częścią Szlaku Rękodzieła Ludowego Województwa Podlaskiego. Artystka od 17 lat z sukcesem prowadzi Muzeum, będąc jego społecznym kustoszem. Systematycznie rozwija ekspozycję dokumentującą współczesny dorobek lipskiego ośrodka pisankarskiego. Muzeum Lipskiej Pisanki i Tradycji odwiedzają co roku setki turystów, którym Stanisława Ewa Mucha udostępnia wystawę. Organizuje też, wspólnie z innymi pisankarkami, warsztaty pisankarskie dla turystów i młodzieży.

W 2008 roku założyła Stowarzyszenie Miłośników Lipskiej Pisanki i Tradycji, któremu od początku z dużym zaangażowaniem prezesuje. Stowarzyszanie integruje działalność środowiska pisankarskiego Lipska, zapraszając do swego grona młode pokolenia lipskich pisankarek.

Staraniem Stanisławy Ewy Muchy w 2012 r. pisanka Lipska została wpisana na Listę produktów tradycyjnych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a w latach 2016-2017 jej pisanki pojawiły się na serii znaczków Poczty Polskiej promujących tradycje pisanki lipskiej zdobionej batikiem.

Od lat pod okiem artystki swoje umiejętności doskonalą kolejne pokolenia kontynuatorek lipskiej tradycji pisankarskiej, zasilające następnie szeregi członków Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie.

Od 1988 r. Stanisława Ewa Mucha aktywnie uczestniczy w różnych imprezach etnograficznych: konkursach, pokazach, jarmarkach i warsztatach w Białymstoku, Kazimierzu Dolnym, Węgorzewie, Suwałkach, Toruniu, Krakowie, Warszawie, Lublinie, Szreniawie, Lipsku i wielu innych miejscowościach. Jej pisanki trafiają do licznych kolekcji sztuki ludowej w kraju i za granicą oraz najważniejszych etnograficznych kolekcji muzealnych w Polsce.

„Cieszy mnie to, że mogę kontynuować tradycje swojej rodziny i zostawić po sobie ślad” – zwykła mawiać artystka. Za swoje dokonania w podtrzymaniu tradycyjnego wzornictwa wyróżniona została m.in.: w 2009 r. Medalem 60-lecia Cepelii, w 2010 r. Nagrodą Marszałka Województwa Podlaskiego za osiągnięcia w dziedzinie pisankarstwa, w 2018 r. Nagrodą Marszałka Województwa Podlaskiego w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury, oraz w tym samym roku – ­Odznaką Honorową „Zasłużony dla kultury Polskiej” przyznaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.

Wojciech Kowalczuk