Helena Napierała – śpiewaczka, kontynuatorka śpiewu monodycznego i wielogłosowego, założycielka zespołu „Wigranie”, popularyzatorka regionalnej gwary, tradycji i kultury.

Stary Folwark, Suwalszczyzna, woj. podlaskie

Helena Napierała urodziła się w Leszczewku w 1929 roku. Tuż po wojnie, wraz z rodzicami i rodzeństwem zaczęła śpiewać w chórze kościelnym. Muzykalna rodzina bardzo często śpiewała w domu, na podwórzu po robotach polowych. Okazją do wspólnych śpiewów były doroczne święta kościelne. Jedne z najpiękniejszych pieśni wykonywane były w maju. Schodzili się sąsiedzi, dalsza rodzina i wspólnie wykonywano utwory ze starych kantyczek. Śpiewało się zawsze i wszędzie, pieśni religijne i świeckie. W okresie postu pieśni wielkopostne, w maju maryjne, przez cały rok szeroki repertuar pieśni, które znali wszyscy i przekazywali sobie między pokoleniami. Śpiew pomagał znosić zmęczenie, pełnił funkcję edukacyjną i wzbogacał obrzędy religijne. Jako młoda dziewczyna wyszła za mąż i wyjechała do Kamiennej Góry, z mężem - górnikiem, pochodzącym z tamtych stron. Mieszkali tam przez ponad trzydzieści lat. Potem powrócili na Suwalszczyznę i osiedlili się w Starym Folwarku.

Helena Napierała jest jedną z najstarszych śpiewaczek ludowych Suwalszczyzny oraz inicjatorką powstania zespołu Wigranie (jedynego takiego zespołu w gminie Suwałki), który w 2023 roku obchodził jubileusz 20-lecia istnienia.

- „Założyliśmy we wsi zespół śpiewaczy, który na początku śpiewał tylko na św. Jana. […] Kiedyś nie było radiów, komputerów, wszyscy siedzieli, tkali. Wieczorami śpiewała moja matka a my, będąc dziećmi, nawet nie zwracaliśmy uwagi na te pieśni. Po jakimś czasie to wszystko mi się przypomniało. I tak pomału zbierałyśmy się gromadkami na wsi i śpiewałyśmy. Nie wiadomo, od kogo były te piosenki, wszystko pochodziło od starszych. Gdy później zebraliśmy zespół, nauczyłam wszystkich piosenek, które umiałam i podałam je dalej” - mówiła Helena Napierała, śpiewaczka z Suwalszczyzny.

Do dziś kontynuuje sztukę śpiewu monodycznego i wielogłosowego w dwóch odmianach: starszej i nowszej. Styl wielogłosu jest charakterystyczny obszarowi pogranicza litewskiego mniejszości litewskiej i białoruskiej, a pojawienie się tego stylu na terenie wsi umiejscowionych wokół Jeziora Wigry, jest unikatowym zjawiskiem, gdyż nie zamieszkiwali tu przedstawiciele ww. mniejszości. Wtórowanie w śpiewie w wykonaniu H. Napierały jest unikalnym zjawiskiem. Stanowi zarówno materiał do kultywowania owej tradycji, jak też jest formę przekazu niematerialnego dziedzictwa kulturowego Suwalszczyzny.

Helena Napierała stosunkowo późno zaczęła występować przed szerszym gronem publiczności. Zanim powstał zespół Wigranie śpiewała głównie w chórze kościelnym oraz podczas uroczystości obrzędowych celebrowanych w rodzinnej wsi i okolicach.

Na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym wraz z zespołem Wigranie debiutowała w 2010 roku, dokonując nagrań dla RCKL. W 2019 roku podczas 53. Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym, Wigranie zdobyli wyróżnienie w kategorii zespół śpiewaczy, a w 2022 roku otrzymali III nagrodę podczas 56. Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym.

Jako solistka Helena Napierała podczas 46. Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu w 2012 roku otrzymała wyróżnienie w kategorii solistów śpiewaków, zaś w 2017 roku przyjechała z tegoż Festiwalu z II nagrodą w tej samej kategorii.

Jako jedna z założycielek zespołu Wigranie przyczyniła się do krzewienia ludowej tradycji śpiewaczej, kultywowania dawnych zwyczajów, gwary oraz zachowania tożsamości kulturowej regionu.

Helena Napierała wraz z młodą śpiewaczką i harmonistką Małgorzatą Makowską, wzięły udział w projekcie Mistrz i Uczeń w ramach programu Kultura ludowa i tradycyjna, organizowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w roku 2018. Mistrzyni przekazywała z pasją swą wiedzę kolejnemu pokoleniu, ratując od zapomnienia dziedzictwo naszego regionu. Małgorzata Makowska zafascynowana wiedzą i pasją do śpiewu Pani Heleny, stworzyła archiwum pieśni ludowych Suwalszczyzny. Odwiedzała śpiewaczkę i nagrywała kolejne utwory. Na stronie Dziedzictwo Suwalszczyzny powstał zbiór pieśni w aranżacji Heleny Napierały. W pandemicznym roku 2020 folklorystka, badaczka folkloru i śpiewaczka Małgorzata Makowska podjęła kolejne działania utrwalenia i udostępnienia folkloru śpiewaczego Suwalszczyzny. Efektem ich pracy była rejestracja 15 pieśni w wykonaniu H. Napierały oraz zapis jej wspomnień z młodości. Projekt „Mam jeszcze coś do zaśpiewania – Helena Napierała lat 91” uzyskał dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Kultura ludowa i tradycyjna; zadanie „Mistrz tradycji”. Projekt polegał na nauce pieśni w bezpośrednim przekazie.

Twórczość Heleny Napierały jak i całego zespołu nagrodził wójt gminy Suwałki przyznając im nagrodę za osiągnięcia w dziedzinie kultury w 2019 roku.

W 2022 roku zespół Wigranie wydał pierwszą płytę - „Dzieciątko się narodziło” zawierającą ludowe kolędy i pastorałki. W październiku natomiast Helena Napierała wraz z zespołem Wigranie, była bohaterką jednego z odcinków programu edukacyjnego „Świadkowie czasu” w scenariuszu i reżyserii Beaty Hyży-Czołpińskiej, realizowanego przez TVP Białystok. H. Napierała otrzymała II miejsce w konkursie organizowanym przez Polskie Radio Białystok – „JAWOR - u źródeł kultury” w kategorii Solista - śpiewak lub instrumentalista w roku 2022.

W 2023 roku Ośrodek Czytelnictwa i Kultury Gminy Suwałki, przy którym działa zespół Wigranie, wydał śpiewnik z płytą zespołu w formie albumu ukazującego działania zespołu na przestrzeni dwudziestu lat istnienia. Na płycie oprócz utworów śpiewanych przez zespół, znajduje się solowy występ Heleny Napierały oraz utwór instrumentalny wykonany przez nią na organkach.

Założycielka zespołu ludowego „Wigranie” śpiewa w nim do dziś. Jest laureatką nagród na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu oraz na Festiwalu Kultury Ludowej „JAWOR u źródeł kultury” organizowanego przez Polskie Radio Białystok. Popularyzatorka regionalnej gwary, kultury i tradycji, śpiewa wraz z zespołem pieśni, które traktują o wszystkich dziedzinach życia, towarzyszą ludziom w każdej chwili i nigdy nie brakuje okazji do pośpiewania. Biorąc udział w projektach jako Mistrzyni, przekazuje swą wiedzę kolejnym pokoleniom ratując nasze dziedzictwo kulturowe.

 Aneta Barbara Perkowska