Donat Niewiadomski – historyk literatury, folklorysta, regionalista, animator kultury, ekspert i autorytet w dziedzinie literatury ludowej. Jego dorobek naukowy przyczynił się do ochrony i popularyzacji autorskiej literatury ludowej.

Lublin, woj. lubelskie

Donat Niewiadomski – historyk literatury, folklorysta, regionalista, popularyzator, autor i edytor licznych opracowań z  dziedziny literatury ludowej, urodził się 22 września 1952 roku w Hrubieszowie. Studiował filologię polską na UMCS w Lublinie, uzyskując w 1976 roku dyplom ukończenia studiów z wyróżnieniem według indywidualnego toku nauczania. W 1984 roku na Wydziale Humanistycznym UMCS obronił pracę doktorską pt. „Motywy orki i siewu w XIX-wiecznym folklorze polskim i ich transfiguracja we współczesnej literaturze ludowej“. Był pracownikiem naukowo-dydaktycznym UMCS w Lublinie i Wyższej Szkoły Humanistyczno-Przyrodnicze w Sandomierzu, a także członkiem Komisji ds. Folklorystyki Komitetu Nauk o Literaturze PAN (1994-1996) i Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1984-1990).

Od 1976 roku jest stałym współpracownikiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych, co na przestrzeni lat zaowocowało niezwykle ważnym i trwałym elementem aktywności  STL – u jakim jest działalność wydawnicza, prezentująca dorobek twórczy ludowych literatów. Od 1979 roku jest członkiem Rady Naukowej Stowarzyszenia – Sekcji Literatury Ludowej. W latach 2005-2022 był przewodniczącym tej sekcji, ponadto sprawował funkcję konsultanta literackiego Zarządu Głównego STL i sekretarza Rady Naukowej STL (1997-2001, 2005-2022).  Od 1993 roku jest redaktorem naczelnym Biblioteki „Dziedzictwo” STL (ponad 80 pozycji), unikalnej serii wydawniczej, w ramach której ukazało się drukiem wiele pozycji, z których znaczna część na trwałe weszła do kanonu współczesnej literatury ludowej.

 Od 2006 roku jest członkiem kolegium redakcyjnego pisma „Twórczość Ludowa”, wcześniej był członkiem rady redakcyjnej tego pisma (2005-2013). Jego teksty i opracowania ukazujące się głównie w działach Z archiwum folkloru oraz Z klasyki literatury chłopskiej charakteryzują się dogłębną i specjalistyczną znajomością tematyki. Ponadto publikował także w czasopismach, periodykach i rocznikach m.in. takich jak: „Afisz”, „Akcent”,  „Kamena”, „Literatura Ludowa”, „Pomerania”, „Regiony”, „Tygodnik Współczesny”, „Tygodnik Zamojski”, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny”, „Zeszyty Sandomierskie”, „Annales UMCS”, „Ciechanowskie Zeszyty Literackie”, „Etnolingwistyka”, „Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego”, „Rocznik Chełmski”, „Studia Filologiczne”.

Od 1986 roku do chwili obecnej uczestniczy w pracach jury organizowanego  od 1972 roku Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. Jana Pocka. Rola Donata Niewiadomskiego  nie ogranicza się tylko do udziału w pracach jury, ale jest również popularyzatorem i kronikarzem konkursu, który za swojego patrona obrał klasyka poezji ludowej, jednego z założycieli Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Nieprzerwanie od 2000 roku jest także przewodniczącym jury Konkursu Poetyckiego im. Sabiny Derkaczewskiej w Krasnymstawie Uczestniczył także w pracach jury wielu innych przedsięwzięć, m.in. Konkursu Poetyckiego im. Stanisława Buczyńskiego w Zamościu, Konkursu Poezji Religijnej w Lublinie, Konkursu „Święci polscy – dokumentacja ludowych opowieści i pieśni” w Lublinie, Konkursu „Z ziemi wyrosłe, z serca utkane” w Puławach, Turnieju Gawędziarzy Ludowych w Kwidzynie oraz Turnieju Jednego Wiersza w ramach Ogólnopolskich Spotkań Poetyckich STL w Zwierzyńcu.

Swoją ekspercką wiedzą dzieli się nie tylko ze Stowarzyszeniem Twórców Ludowych.  Ważną częścią aktywności Donata Niewiadomskiego była współpraca z Towarzystwem Regionalnym Hrubieszowskim, do którego należał w okresie 1996-2003. Pełnił funkcję redaktora naczelnego „Biuletynu TRH” (1998-2003), któremu nadał nowy kształt edytorski i profil tematyczny. Przygotował także do druku wydawnictwa regionalne w ramach „Biblioteki TRH”. Był także pomysłodawcą rozpisanego przez Towarzystwo w 2000 roku Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego im. Stanisława Ciesielczuka.

W swoim bogatym dorobku autorskim przedstawiał syntetyczne ujęcie współczesnej poezji i prozy ludowej, często podejmował zagadnienia poświęcone m.in. metafizycznym i religijnym aspektom twórczości ludowej. Analizował znaczenie i odbiór poezji Jana Pocka w krytyce literackiej. Pisał o narodzinach ludowego ruchu literackiego, w tym o Międzywojewódzkim Klubie Pisarzy Ludowych, który był protoplastą Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Jednak unikalnym osiągnięciem Donata Niewiadomskiego są liczne szkice, prezentacje sylwetki twórców, recenzje oraz teksty materiałowe, udostępniające na podstawie rękopisów wspomnienia, korespondencję oraz dokonywane przez chłopskich literatów zapisy wiejskich obyczajów i praktyk symbolicznych.

Opracował antologie: „Pozdrowienie mojej ziemi. Antologia poezji twórców ludowych ziemi rzeszowskiej” (Rzeszów 1981), „Wołanie z ziemi. Antologia jednego wiersza ludowej poezji religijnej” (Lublin 1991), „Prowadź nas w jasność. Antologia ludowej liryki religijnej” (Lublin 1994), „Ziarna wiecznej nadziei. Antologia ludowej poezji metafizycznej i religijnej” (Chełm – Lublin – Zamość 1994), „Drzewo życia. Antologia prozy ludowej Zamojszczyzny” (Lublin 1997), „Pobożnych diabeł kusił. Antologia nadnaturalnej prozy ludowej” (Lublin 1998), „Gdzie pył chlebowy słońca sięga. Motyw małej ojczyzny w poezji ludowej ziemi lubelskiej” (Lublin 2001) i szereg wydawnictw pokonkursowych, dotyczących głównie Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. Jana Pocka, m.in. „Odejdę a po mnie pieśń zostanie” (Lublin 2006). Wydał monografię „Orka i siew. O ludowych wyobrażeniach agrarnych” (Lublin 1999) oraz informatory dotyczące historii stowarzyszenia Twórców. W latach 1997-2001 założył i prowadził Bibliotekę Pisarzy Chłopskich i Regionalnych „Ojcowizna” (13 pozycji).

Dokonał wyboru, opracował filologicznie i opatrzył wstępem bądź posłowiem ponad 130 pozycji autorskich współczesnych pisarzy ludowych, a na uwagę zasługują zwłaszcza wielotomowe prezentacje dorobku Stanisława Buczyńskiego, Zygmunta Bukowskiego i Władysława Kuchty oraz jednotomowe edycje pisarskie. Wymienione pozycje zawierają bogaty materiał z zakresu ludowej poezji i prozy, wierzeń, zwyczajów, obrzędów, przysłów i widowisk dramatycznych.

Za swoją owocną działalność został uhonorowany: Wojewódzką Nagrodą Społeczno-Kulturalną (Lublin 1986), Złotym Krzyżem Zasługi (1993), Odznaką STL „Spinka Góralska” (1997), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1998), wyróżnieniem honorowym PTL „Ludowy Oskar” (2004), odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2005), Nagrodą Specjalną Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2007), odznaką honorową „Zasłużony dla Województwa Lubelskiego” (2008), Nagrodą Kulturalną Województwa Lubelskiego (2018).

Donat Niewiadomski jest niekwestionowanym ekspertem w dziedzinie literatury ludowej.  Nie sposób opisać i wskazać wszystkie Jego dokonania, ale jego wiedza i fascynacja kulturą polskiej wsi zaowocowały wręcz monumentalnym dorobkiem - ponad 500 publikacji naukowych, popularnonaukowych, haseł encyklopedycznych i leksykograficznych, opracowań edytorskich oraz ponad 130 prac pod redakcją. Cieszy się ogromnym zaufaniem i autorytetem wśród twórców ludowych, a jego aktywność w dużej mierze przyczyniła się do ochrony i popularyzacji autorskiej literatury ludowej. Jest mentorem dla wielu poetów i pisarzy ludowych, przekazując swoją wiedzę, poświęcając czas i wchodząc w partnerską relację opartą na wzajemnym szacunku.

 Paweł Onochin