Barbara Kryszczuk – poetka i prozatorka. W jej twórczości dominują tematy związane z kulturą ludową i religijną. W utworach prozatorskich, które wyróżnia silna wspomnieniowość, opisuje wiejskie tradycje, obrzędy i realia życia chłopskiego.

Turkowice, Ziemia Hrubieszowska, woj. lubelskie

Barbara Kryszczuk (z domu Ziemińska) – urodziła się 3 listopada 1941 roku we wsi Borsuk, gmina Mircze, pow. hrubieszowski; w rodzinie chłopskiej. Jej rodzice – Jan i Zofia prowadzili gospodarstwo rolne. Ojciec założył też zespół muzyczny. Barbara wzrastała więc w atmosferze przepełnionej muzyką i śpiewem, a młodzieńcze zauroczenie folklorem pozostało w niej na zawsze.

W 1955 roku ukończyła w Mirczu szkołę podstawową i rozpoczęła naukę w Państwowym Liceum Pedagogicznym dla Wychowawczyń Przedszkoli w Chełmie. Po trzech latach musiała jednak z powodów osobistych przerwać naukę, wróciła do domu i pomagała rodzicom w gospodarstwie. W 1959 roku po zaślubieniu Jana Kryszczuka zamieszkała u męża w Turkowicach (gm. Werbkowice, pow. hrubieszowski). Państwo Kryszczukowie uprawiali tam ziemię, Barbara była także ekspedientką w sklepie tekstylnym. W 1977 roku ukończyła zaocznie Technikum Ekonomiczne w Tomaszowie Lubelskim, dzięki czemu podjęła pracę w Zespole Szkół Rolniczych w Turkowicach na stanowisku referenta, a potem sekretarza. W 2002 roku przeszła na emeryturę.

Pisać zaczęła w 2000 roku, głównie na potrzeby szkolne i parafialne. Zadebiutowała wierszem Ziemia Turkowicka, opublikowanym przez Stowarzyszenie Folklorystyczne „Majdaniarze” w zbiorku Wrzecionowe pejzaże (Nowa Sarzyna 2001). W 2006 roku została przyjęta do Stowarzyszenia Twórców Ludowych; należy również do Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych.

Jej twórczość wielokrotnie wysoko oceniano, zwłaszcza w ogłaszanym przez Zarząd Główny STL Ogólnopolskim Konkursie Literackim im. Jana Pocka. W poezji otrzymała tam I nagrodę (2005, 2013), II (2008), III (2004, 2006) i wyróżnienia (2007, 2010, 2011, 2012), a w prozie III nagrodę (2013). Nadto uzyskała szereg nagród i wyróżnień w Konkursie Poetyckim im. Stanisława Buczyńskiego (Zamojski Dom Kultury). Z kolei, podczas X Międzynarodowego Spotkania Poetów w Nowej Sarzynie zdobyła II nagrodę w Konkursie Jednego Wiersza (2004).

Utwory Barbary Kryszczuk spotykamy w opracowaniach zbiorowych: Wigilia. VIII Międzynarodowe Spotkania Poetów „Wrzeciono 2002”, Nowa Sarzyna 2002; Wybór wierszy XVII Konkursu Poezji Religijnej im. ks. prof. Józefa Tischnera, Ludźmierz 2009; Jan Pocek – poeta, „co śpiewał i orał”, Lublin 2011; Wybór wierszy XX Konkursu Poezji Religijnej im. ks. prof. Józefa Tischnera, Ludźmierz 2012; Miejsca, do których uciekam, Werbkowice 2014. Także w edycjach STL-u prezentujących laureatów Konkursu Pocka: Odejdę a po mnie pieśń zostanie, Lublin 2006; Odnajdę wieczność w kroplach rosy, Lublin 2007; I brył swych grzmotem zapłacze ziemia..., Lublin 2008; Piszę wiersze matczyną mową sękatą bólem, Lublin 2010. Oprócz tego poetka recytowała swoje wiersze w I Programie Polskiego Radia („Kiermasz pod kogutkiem”), wystąpiła w Telewizji Kraków i Katolickim Radiu Zamość. Ukazały się indywidualne zbiory jej twórczości: Miłość modli się ciszą, wybór, oprac. i wstęp D. Niewiadomski, Lublin 2007 oraz W zapachu pól i chleba, wybór, oprac. i wstęp D. Niewiadomski, Lublin 2015. D. Niewiadomski przedstawił sylwetkę autorki w szkicu Ziemi ojczystej przypisana – życie i twórczość Barbary Kryszczuk, „Twórczość Ludowa” 2010, nr 1-2.

Co więcej, w dokonaniach Barbary Kryszczuk dostrzegamy zjawisko korespondencji sztuk, gdyż zajmuje się ona jeszcze malarstwem i rysunkiem. Jej obrazy wystawiano w Hrubieszowie, Mirczu i Lublinie (Osiedlowy Domu Kultury Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej). Wspomagała Towarzystwo Fotograficzne Ziemi Hrubieszowskiej w dokumentowaniu dorobku malarzy, rzeźbiarzy i „muzykantów” z tego terenu, wskutek czego powstała książka Mój świat  (Hrubieszów 2013), zawierająca m.in. fotografie jej dzieł. Udziela się w życiu kulturalnym macierzystej społeczności; współpracuje z GOK w Werbkowicach i Mirczu, gdzie zainicjowała w 2009 roku popularyzujący poezję ludową konkurs recytatorski dla dzieci i młodzieży. W szkole podstawowej w Mirczu występowała z prelekcjami o literaturze ludowej. Otrzymała Dyplom Uznania Marszałka Województwa Lubelskiego za ochronę dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny (2013) i odznaczenie „Zasłużony dla Powiatu Hrubieszowskiego” (2019).

Lirykę Barbary Kryszczuk przenika żywioł autobiograficzny, zaznacza się kult ziemi rodzinnej, nobilitowanej przez porównania do Edenu. Pisarka wskrzesza też miniony świat wiejski, przywołuje obrazy szczęśliwego dzieciństwa. Z przeszłością wiążą się na domiar liryki rodzinne, w których wspomina najbliższe postaci ze swojego kręgu. Babcię i matkę ukazuje jako osoby odpowiadające za duchowo-moralną formację dzieci, powierniczki i opiekunki. Dziadek mieści się w chłopskiej tradycji „żywią i bronią”, a w wizerunku ojca wyeksponowana zostaje mądrość i altruizm. W wierszach agrarnych poetka prezentuje pracę na roli w optyce mozolnego wysiłku i zarazem doznania metafizycznego. Spotykamy opisy dawnych żniw, widzimy ich dostojeństwo i odświętny rytualizm. A chleb, najdonioślejszy „owoc” chłopskiej pracy, jest zyskuje rangę symbolu życia.

W materii wielu liryków ujawnia się religijność, m.in. postawa modlitewna, deklaracje wyznaniowe, treści maryjne, eucharystyczne i bożonarodzeniowe. Pisarka zachwyca się poza tym naturą, postrzeganą jako przejaw demiurgicznej mocy Boga. Uświadamia, że przez naturę o nadprzyrodzonym rodowodzie można doświadczyć spójni z Absolutem i odczuć urodę świata. Religia gwarantuje również tożsamość ojczyźnie wskutek upowszechnianych od wieków przez Kościół wartości duchowych, obywatelskich i patriotycznych oraz dzięki patronatowi Matki Boskiej.

Liryce tej właściwa jest przy tym refleksyjność. Poetka wypowiada się o istocie życia człowieka, urodzonego w chłopskiej rodzinie i przypisanego z tego powodu do ojcowizny. Uprawianie ziemi traktuje w kategoriach przeznaczenia i poświęcenia. Ponadto nie brak refleksji o przemijaniu i starości oraz samookreśleń literackich., które mówią o posłannictwie poezji, zalecają twórcy ludowemu więź z macierzystą wspólnotą i rozwijanie danego przez Boga talentu.

Wiersze Barbary Kryszczuk są utrzymane na wysokim poziomie artystycznym, cechuje je kreacyjność i jednocześnie dyscyplina językowa, skutkująca precyzją w wyrażaniu myśli. Uderza malarskość, wynikająca z wyobraźni plastycznej, wrażliwości na barwy i skłonności do poznawania otoczenia przez zmysły. Dominuje wiersz wolny, pojawiają się odkrywcze metafory i porównania oraz nośne wizualnie antropomorfizacje i personifikacje. W dodatku, autorka ustanawia na podłożu konkretów świata chłopskiego rozległe perspektywy symboliczne.

W prozie wyróżniają się opowiadania oparte na realiach bytu wiejskiego, przedstawiające m.in. zwyczaje towarzyskie młodzieży. Niekiedy realia te zyskują profil uniwersalny, gdy obrazują los kobiety, spełniający się w toku realizowania tradycyjnych ról społecznych (narzeczona, żona, matka, wdowa). Niektóre opowiadania mają tematykę historyczną, przypominają m.in. akcje nacjonalistów ukraińskich skierowane przeciw Polakom podczas II wojny światowej. Prócz tego materia obyczajowa współbrzmi ze społeczno-polityczną, np. w tekstach ilustrujących w groteskowy sposób powojenne podporządkowywanie rolnictwa socjalistycznemu państwu (obowiązkowe dostawy).

W dziedzinie malarstwa Barbara Kryszczuk jest autorką aktów, pejzaży i studiów martwej natury, wykonuje portrety oraz „pisze” ikony farbami olejnymi na desce lipowej, posługuje się chętnie akwarelą i suchą pastelą, dba o precyzyjny zarys przedmiotów, tworzy obrazy nastrojowe, przeniknięte nutą melancholii.

Donat Niewiadomski