Powiększ
Powiększ zdjęcie

Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim

Rok przyznania nagrody:
2024

Kategoria:
Kategoria VII. Wyróżnienia honorowe dla instytucji i organizacji społecznych zasłużonych w opiece i upowszechnianiu kultury ludowej

Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim jest jedną z pierwszych instytucji kultury w mieście oraz pierwszym polskim muzeum na Ziemiach Zachodnich. Zostało otwarte we wrześniu 1945 roku pod nazwą Muzeum Ziemi Lubuskiej.

Jego sztandarowym działaniem wspierającym kulturę ludową jest współorganizowanie z gorzowskimi kołami Związku Ukraińców w Polsce i Zjednoczenia Łemków Ogólnopolskich Konkursów Pisanek im. Michała Kowalskiego – w 2024 roku miała miejsce 51. edycja konkursu. Jego historia rozpoczyna się w 1971 roku, kiedy to gorzowskie koło Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego (obecnie Związku Ukraińców w Polsce), by utrzymać wielowiekową tradycję pisankarstwa oraz przekazywane z pokolenia na pokolenie motywy ludowe, podjęło się organizacji ogólnopolskich konkursów pisanek. Z założenia wydarzenie było skierowane do mniejszości ukraińskiej w Polsce, jako jeden z czynników podtrzymujących ukraińską etniczność. Pomysłodawcą zorganizowania w Gorzowie Wielkopolskim konkursu pisanek był Michał Kowalski, urodzony w Polanach koło Krynicy na zachodniej Łemkowszczyźnie działacz społeczny i kulturalny oraz długoletni przewodniczący gorzowskiego oddziału Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, a później oddziału Związku Ukraińców w Polsce oraz gorzowskiego koła Zjednoczenia Łemków.

W 1975 roku, po powstaniu Działu Etnografii, Muzeum Okręgowe w Gorzowie Wielkopolskim nawiązało ściślejszą współpracę z Michałem Kowalskim i gorzowskim kołem Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Pracownicy muzeum byli i są stałymi członkami konkursowego jury, a nagrodzone pisanki prezentuje się w muzealnych salach na opracowywanych przez muzealników wystawach czasowych. Podczas trwania konkursu i wystaw pokonkursowych pisankarki i pisankarze prowadzą warsztaty dla dzieci i dorosłych. Prace konkursowe eksponowano we wszystkich filiach Muzeum Lubuskiego, użyczano także innym muzeom i instytucjom kultury.
W gorzowskich konkursach wzięło w sumie udział ponad 230 osób. Niektórzy, jak Aleksandra Charko z Nowotek koło Elbląga czy Jan Wanatko z Zielonej Góry, uczestniczą w kolejnych edycjach nieprzerwanie od ponad trzydziestu lat. Pisanki nadsyłane na konkurs reprezentują różne regiony. Szczególną kategorię stanowią te inspirowane Huculszczyzną. Huculszczyzna ma opinię kraju artystów i dlatego nie dziwi fakt, że tamtejsze pisankarstwo zostało doprowadzone do doskonałości, a ponadto pretenduje do roli ukraińskiego stylu narodowego. Najliczniej natomiast reprezentowane na konkursach były i są pisanki łemkowskie oraz reprezentujące motywy z pogranicza łemkowsko-doliniańskiego. Ponadto autorzy biorący udział w konkursie kultywują tradycje podlaskie, lubelskie, krakowskie, śląskie, podolskie, wywodzące się z Sokalszczyzny, łowickie, kurpiowskie. Konkurs dofinansowuje Miasto Gorzów, natomiast w latach 2023 i 2024, po raz pierwszy w ponad półwiecznej jego historii, Muzeum miało przyjemność i zaszczyt korzystać z dofinansowania Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Między innymi prace nagrodzone w Konkursie można podziwiać na terenie wszystkich czterech tworzących strukturę tej instytucji filii: Zespołu Willowo-Ogrodowego (siedziby głównej), Białego Spichlerza, Muzeum Grodu Santok w Santoku oraz Zagrody Młyńskiej w Bogdańcu, które łącznie obejmują około 3000 metrów kwadratowych powierzchni.

Zespół Willowo-Ogrodowy pierwotnie należał do fabrykanta Gustawa Schroedera – radcy handlowego, deputowanego miejskiego, właściciela m.in. Mechanicznej Fabryki Sieci i Fabryki Kabli. Powstał w latach 1903–1904. Siedziba muzeum mieści się tutaj od listopada 1947 roku.

Biały Spichlerz wzniesiono w roku 1723, gdy z polecenia króla Fryderyka Wilhelma w miejscu częściowo splantowanego szańca rozpoczęto budowę magazynu zbożowego. Budynek Spichlerza został przejęty przez ówczesne Muzeum Okręgowe w Gorzowie Wielkopolskim już w 1976 roku, natomiast muzeum otwarto 31 stycznia 1989 roku. W gorzowskich filiach prezentowane są zabytki europejskiego rzemiosła artystycznego, numizmaty, zbiory sztuki, techniki, historyczne i archeologiczne.

Muzeum Grodu Santok w Santoku, jako statutowy oddział gorzowskiego muzeum, powstało w 1978 roku. Obecnie mieści się tutaj nowoczesna wystawa stała „Gród Santok. Strażnica i klucz królestwa”, w obrębie której zaaranżowano wykopy archeologiczne z reliktami zabudowy odkrytej na grodzisku w Santoku oraz zaprezentowano zabytki pozyskane w trakcie badań wykopaliskowych. Dzieje Santoka, związane z powstaniem państwa polskiego za pierwszych Piastów, wyróżniają się na tle nie tylko sąsiednich miejscowości.

Zagroda Młyńska w Bogdańcu skupiona jest wokół działalności etnograficznej i stanowi rozszerzenie stworzonego w 1975 roku Działu Etnografii. Położona jest w Bogdańcu, na terenie Parku Kulturowego „Dolina Trzech Młynów” i obszaru chronionego krajobrazu. Obejmuje trzy zabytkowe obiekty: młyn, budynek gospodarczy, wozownię. Do zagrody przylega teren o powierzchni około czterech hektarów, na którym znajdują się  stawy młyńskie, łąka i fragment lasu. Młyn zamieszkiwany był przez wiele rodzin. Wzniesiono go w 1826 roku w konstrukcji szkieletowej na miejscu istniejącego od XVI wieku młyna. Z dniem 10 kwietnia 1984 roku górny młyn wraz z przyległym terenem stał się własnością Muzeum Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim (obecnie Muzeum Lubuskiego im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim), natomiast działalność muzealna rozpoczęła się tutaj na przełomie lat 1989 i 1990.