Monika Wałach-Kaczmarzyk z domu Bocek urodziła się 18 września 1966 r. Pochodzi z malowniczego zakątka Istebnej – Pietroszonki. Ta niezwykle utalentowana artystka wzorce czerpała od największych beskidzkich mistrzów, dziś zaś sama wychowuje kolejne pokolenia młodych muzyków.

Miłość do muzyki i umiłowanie tradycji wyniosła z domu rodzinnego. Jej dziadek grywał na kontrabasie, ojciec grał w kapeli weselnej. Jej stryjem był Jan Kawulok, multiinstrumentalista, budowniczy instrumentów, słynny założyciel Chaty Kawuloka. Muzyka i śpiew były częścią życia Moniki i jej rodzeństwa obecnym podczas pracy, dziecięcych zabaw, nabożeństw majowych, uroczystości kościelnych.

Naturalny talent mógł rozkwitać od  dziecięcych lat pod czujnym okiem charyzmatycznego pedagoga Józefa Brody. Jako dyrektor i nauczyciel szkoły na Zaolziu prowadził dziecięcy zespół regionalny. Pod jego kierunkiem Monika Wałach uczyła się śpiewu, tańca oraz gry na instrumentach między innymi gajdach i cymbałach. W tym czasie kształtowała się jej wrażliwość muzyczna.

Już jako uczennica szkoły handlowej w Cieszynie w wieku 14 lat  nauczyła się gry na skrzypcach. Dołączyła wówczas do kapeli „Torka” Kazimierza Urbasia, z którą w latach 1980 – 1984 koncertowała w kraju i za granicą . Po powrocie do Istebnej grała z kapelą „Wałasi” założoną przez Zbigniewa Wałacha. Była cennym wsparciem każdego składu muzycznego nie tylko dzięki zdolnościom instrumentalnym ale też z uwagi na swój niezwykły, czysty, wielooktawowy głos, o którym pięknie napisała Grażyna Dąbrowska po koncercie w Filharmonii Narodowej: „Głos tej solistki wypełnia salę koncertową, jakby najczystszym górskim powietrzem”.

W 1987 roku artystka wyszła za Rafała Wałacha z Jaworzynki. Mąż był również bardzo utalentowanym muzykiem, pasjonatem folkloru, znawcą gwary. Wspólnie założyli Dziecięcy Zespół Regionalny „Czadeczka”, który potem przekształcił się w kapelę „Mała Jetelinka”. Nazwa ta oznacza w gwarze młodą trawę, koniczynę. Pod opieką pary wybitnych muzyków wzrastać mogły i zakwitać dziecięce talenty. Uczono gry na ludowych instrumentach i śpiewu. Początkowo lekcje odbywały się w domu Wałachów, następnie w Szkole Podstawowej nr 1 w Jaworzynce. Z myślą o podopiecznych Rafał skonstruował nawet małe gajdy przystosowane do dziecięcych możliwości. Z pomocą żony opracował i wydał dwa śpiewniki Grejże mi muzyćko ocalając mnóstwo archaicznych pieśni przed zapomnieniem. Zmarł w roku 2011 ale zapoczątkowane przez niego dzieło jest kontynuowane.

 Rodzinne tradycje Wałachowie przekazali także swoim dwóm synom - Martinowi i Benjaminowi, którzy są także zdolnymi instrumentalistami, działają na niwie muzyki tradycyjnej ale współtworzą nowe projekty muzyczne.

Monika Wałach-Kaczmarzyk od ponad 35 lat prowadzi zajęcia w Szkole Podstawowej nr 1 w Jaworzynce. Pracuje z podopiecznymi w wieku 6 - 20 lat. Wśród swoich uczniów cieszy się ogromnym autorytetem. Jak sama mówi naucza „naturalnej pedagogiki muzyki”, która bierze się z lat doświadczeń, obserwacji i serca. Uczy swoich wychowanków konsekwentnej pracy, wiary w siebie, przezwyciężania nieśmiałości czy strachu. Dzięki niej dzieci nie tylko szlifują swój talent na próbach. Częścią nauki jest także branie udziału w występach w szkole, kościele, na festiwalach. Dzieci uczą się patrzenia, słuchania, dostrajania się do innych, szybkiego reagowania na to co jest tu i teraz. Po kilku latach takiej szkoły wychodzą młodzi świadomi młodzi muzycy, którzy potrafią zagrać niemal w każdym składzie, na każdej scenie. Uczniowie „Jetelinki” zdobywają dziś liczne nagrody w konkursach i przeglądach, tworzą własne kapele. W 2021 podczas Festiwalu w Kazimierzu Grupa śpiewacza „Jaworzyncianki” złożona z wychowanek  laureatki zdobyła pierwszą nagrodę w kategorii grup śpiewaczych.

Wśród licznych sukcesów Moniki Wałach-Kaczmarzyk należy wymienić zdobycie Baszty na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą w roku 2015 w kategorii solistów śpiewaków oraz I Nagrody w kategorii „Duży-mały” (w grupie śpiewaków). W 2021 roku podczas Sabałowych Bajań w Bukowinie Tatrzańskiej zdobyła Grand Prix w kategorii śpiewu solowego. Wielokrotnie brała udział w Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu, zdobywając m.in. Złote Serca zarówno jako solistka, jak i w kategorii mistrz - uczeń. W 2014 roku otrzymała Nagrodę Macierzy Ziemi Cieszyńskiej „Ondraszek”, a w 2015 roku odznaczona została Laurem Srebrnej Cieszynianki. Artystka dba także o rodzime zwyczaje kolędnicze z powodzeniem przygotowuje do konkursów grupy obrzędowe. „Trzo Króle” z kapeli „Mała Jetelinka” zdobyli I miejsce na Pastuszkowym Kolędowaniu w Podegrodziu w 2010 r, a także na 46. Karnawale w Bukowinie Tatrzańskiej w 2018 r. i na 49. Żywieckich Godach w 2018 r. Monika Wałach-Kaczmarzyk oraz jej kapele „Jetelinka” i „Mała Jetelinka” były również wielokrotnie nagradzane w Konkursie Gry na Unikatowych Instrumentach Ludowych w Wieprzu k/Żywca w kategoriach: instrumentalista, multiinstrumentalista oraz Mistrz i Uczeń. Wielokrotnie przyznawano Monice specjalną nagrodę dla instruktora.

Artystka stale współpracuje z wieloma instytucjami kulturalnymi m.in.: z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Istebnej, Muzeum Beskidzkim w Wiśle, Regionalnym Ośrodkiem Kultury w Bielsku-Białej, Radiem Katowice, Muzeum Śląskim w Katowicach, Filharmonią Narodową, TVP Katowice, TVP Kultura oraz Instytutem Muzyki i Tańca. Prowadzi audycje edukacyjne w szkołach na terenie całej Polski. W Wałaskim Muzeum w Rożnowie pod Radhoštěm kilkakrotnie prowadziła Warsztaty Prymistów. W latach 2008-2011 pracowała jako instruktor Ogniska Pracy Pozaszkolnej w Koniakowie.

Album Moniki Wałach-Kaczmarzyk „Siumi dolina, siumi gróń” wydany przez ROK w Bielsku Białej  zdobył pierwszą nagrodę Fonogramu Źródeł w Festiwalu Polskiego Radia Nowa Tradycja 2021. Na płycie znalazły się przede wszystkim utwory wokalne, przeplatane także instrumentalnymi. Do nagrań artystka zaprosiła trzy pokolenia muzyków z Istebnej, Koniakowa i Jaworzynki, w tym kilku swoich uczniów oraz dwóch synów.

 Monikę Wałach-Kaczmarzyk można nazwać mistrzynią tradycji nie tylko w dziedzinie folkloru muzycznego. Jest także utalentowaną hafciarką posiadającą rzadką umiejętność dwustronnego haftu krzyżykowego, zdobiącego chusty czepinowe góralek. Zdobyła między innymi I nagrodę w Konkursie na Koronkę Koniakowską i Beskidzki Haft Krzyżykowy organizowanym przez  Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku Białej. Jej kolejną pasją jest szycie. W 2021 roku prowadziła warsztaty szycia góralskich „fortuchów” dla Zespołu Regionalnego „Koniaków”, a w 2022 roku rozpoczęła warsztaty wykonania „fortuszków” z modrzyńca w ramach ministerialnego programu „Mistrz Tradycji”. Jest członkiem Beskidzkiego Oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych i Stowarzyszenia im. Artysty Jana Wałacha w Istebnej.

 Mimo licznych obowiązków zawsze znajdzie czas, by bezinteresownie poświęcić go innym. Poza pracą zawodową, prowadzeniem kapeli i zajęć z dziećmi nie odmawia pomocy proszona o zagranie charytatywnego koncertu, oprawę uroczystości kościelnej. Zawsze można na nią liczyć. Swojej „Małej Ojczyźnie” służy także jako Radna Powiatowa Powiatu Cieszyńskiego.

 Monika Wałach-Kaczmarzyk to artystka o wielu talentach, silnym głosie i jeszcze silniejszym charakterze, dzięki któremu edukuje kolejne pokolenia młodych górali. To piękna i autentyczna postać zadziwiająca niezwykłą skromnością. Nagrody i wyróżnienia nie są nigdy jej głównym celem ale niejako „efektem ubocznym” jej codziennej, wytrwałej pracy. W swoich wychowankach zaszczepia nie tylko wiedzę i umiejętności muzyczne ale i poszanowanie dla tradycji i umiłowanie lokalnego dziedzictwa. Niezwykle konsekwentna w tym co robi, od lat działa na rzecz lokalnej ziemi, której jest – mówiąc bez żadnej przesady- prawdziwym skarbem.

 Barbara Juroszek

https://youtu.be/seY3OJ79EZw

Wyróżnienie specjalne:

Karolina Kupczyk –  altowiolistka, tancerka, śpiewaczka, uczennica Mistrzyni Tradycji Moniki Wałach-Kaczmarzyk

Jaworzynka, Beskid Śląski, woj. śląskie

Karolina Kupczyk od najmłodszych lat przebywała w otoczeniu muzyki, kultury i gwary Górali śląskich. Tradycję grania na instrumentach wyniosła z domu, w którym między innymi pradziadek i wujek przygrywali na skrzypcach podczas uroczystości rodzinnych. W wieku 6 lat dołączyła do prowadzonej przez Monikę i Rafała Wałachów kapeli „Mała jetelinka”, gdzie uczyła się gry na instrumentach pasterskich, takich jak piszczałka sześciootworowa, czy okaryna. Przyglądając się siostrze, która także pod okiem Moniki Wałach zdobywała umiejętność grania na skrzypcach, w wieku 9 lat postanowiła tchnąć życie w stare skrzypce pradziadka i spróbować swoich sił w grze na tym pięknym instrumencie, a później również na altówce.

Przez 6 lat tańczyła, śpiewała i grała w Zespole Regionalnym „Istebna”, z którym reprezentowała nasz kraj w najdalszych zakątkach świata, takich jak Australia, Chiny, Wietnam, czy Jordania. 

Wraz z Grupą śpiewaczą „Jaworzyncianki”, którą tworzy z dwiema siostrami i kuzynką, niejednokrotnie zdobywała prestiżowe nagrody podczas licznych przeglądów folklorystycznych.

Aktywnie działa w kapelach „Wałasi” i „Tygiel”, które oprócz muzyki tradycyjnej Beskidu Śląskiego, sięgają również po utwory pochodzące z innych regionów Polski, a także muzyki Łuku Karpat. 

O swojej mentorce mówi:

„Pani Monika jest dla swoich uczniów jak prawdziwa mama. Pragnie przekazać im to, co najpiękniejsze i najcenniejsze, robiąc to całkowicie charytatywnie i z potrzeby serca. Jestem wdzięczna, że mogłam zdobywać i rozwijać swoje umiejętności muzyczne pod okiem tak wspaniałej osoby”.

https://youtu.be/PxGJyjc5_bI