Powiększ
Powiększ zdjęcie

Andrzej Dziedzina Wiwer

Rok przyznania nagrody:
2021

Kategoria:
Kategoria III. Pisarstwo ludowe

Dziedzina:
Poezja ludowa

Region:
Szczawnica, Pieniny, woj. małopolskie

Urodził się 7 stycznia 1945 r. w Szczawnicy, pochodzi ze starego rodu góralskiego legitymującego się przydomkiem Wiwer (dawny witer, czyli wiatr), który poeta przyjął jako swój pseudonim literacki. Z rodzinnego domu wyniósł gwarę pienińską, zamiłowanie do śpiewu i tańca góralskiego, których uczył się od swojego ojca Juliana, jednego z najlepszych śpiewaków i tancerzy regionu pienińskiego. Z kolei od dziadka, ze strony matki Jana Czai, o którym Konstanty Kietlicz Rayski pisał w „Sztuce Góralskiej na Podhalu” (1928 r.), jako o artyście posiadającym niezwykły talent ozdabiania prasowaną słomką ramek do obrazków malowanych na szkle, pudełek i in., znajdujących się w kolekcjach wielu muzeów, przejął zainteresowanie sztuką ludową.

Z wykształcenia jest technikiem budowlanym, w wyuczonym zawodzie pracował szereg lat w Państwowym Przedsiębiorstwie „Uzdrowisko Szczawnica”. Z zamiłowania jest folklorystą, a swoje zainteresowania folklorem pogłębił studiując w Studium Folklorystycznym w Nowym Sączu. Od 1966 r. jest członkiem Zespołu Regionalnego im. Jana Malinowskiego, działającego przy Ochotniczej Straży Pożarnej w Szczawnicy, instruktorem Dziecięcego Zespołu Regionalnego, posiada uprawnienia Instruktora zespołów regionalnych I kategorii. Jego charakterystyczny głos wokalny wyróżniający się na tle zespołu pozwolił temu ostatniemu na zdobycie wielu nagród na festiwalach folklorystycznych. W sztukach ludowych wystawianych przez zespół m.in. w „Weselu góralskim” grał rolę pana młodego, a potem z wiekiem rolę starosty. Jest autorem opracowania „Strój ludowy Górali Szczawnickich” i współautorem opracowania „Tańce górali pienińskich”. Bierze udział w wielu projektach realizowanych na pograniczu polsko-słowackim mających na celu zachowanie dla potomnych starych pieśni polanowych, pasterskich i weselnych Górali Szczawnickich i Rusinów Szlachtowskich, utrwalenie ich na płytach cd i dvd.

Ale to poezja odgrywa w jego życiu pierwsze miejsce. Swoją działalność poetycką rozpoczął w 1993 r. Wiersze układa w każdej wolnej chwili, tematy czerpie z obserwacji życia codziennego, przyrody, wiary, z góralskich przyśpiewek i zwyczajów, jak sam mówi „ z byle cego”. Potrafi napisać wiersz na każdą okoliczność. W jego dorobku jest przeszło 4500 wierszy, wszystkie pisane gwarą. Wiele z nich było publikowanych w prasie, antologiach, a także można je usłyszeć na antenie różnych stacji radiowych oraz telewizyjnych. Jego poezja towarzyszyła uczestnikom filmu „Siedem grzechów głównych po góralsku: zazdrość”, w którym podczas spływu Dunajcem ks. Józef Tischner wraz z mieszkańcami Szczawnicy snuł rozważania o zazdrości (1995 r.). Wydał kilka tomików wierszy: „Dróga Krzyzowo” (1997), „Cyś ty ?” (2006), „Wypominki” (2009), „Moja wiara” (2012), „Świadkowie. Od Wawelu w Beskidy, Pieniny, Spisz i na Orawę” – rzecz o zamkach, świadkach dawnych wieków (2016 r.), „Maluwone kwiotki” (2020) . W 2017 r. ukazał się „Zielnik Pieniński – wierszem i prozą pisany”, którego współautorem razem z prof. dr hab. Ludwikiem Freyem jest Andrzej Dziedzina Wiwer. Naukowe wydawnictwo zostało uzupełnione poezją laureata nagrody. Uczestnicy regionalnych konkursów recytatorskich zdobywają nagrody za jego wiersze pisane gwarą. Mowa przodków jest dla niego znakiem tożsamości. Żeby ratować dla potomnych określenia gwarowe, spisał słownik gwary szczawnickiej zatytułowany „Wyłónacka” (2013 r.).

Twórczość poetycka Andrzeja Dziedziny Wiwra zajmuje czołowe miejsce w rozwoju pienińskiej poezji pisanej gwarą, i jak napisała we wstępie do tomiku „Cyś ty?” Anna Ratułowska jest wielkim pokłonem oddanym Ziemi Pienińskiej, jej tradycji, ludziom tego małego skrawka ziemi, która młodemu pokoleniu pomaga odkrywać sprawność gwary, jak i jej piękno i mądrość.

Na jego dorobek literacki składa się też kilkanaście legend pienińskich spisanych gwarą, opublikowanych w lokalnej prasie. Swoją wiedzę o folklorze, stroju Górali Szczawnickich, historii regionu przekazuje na spotkaniach autorskich, które odbywa z uczniami w szkołach, turystami i gośćmi uzdrowiska w sanatoriach. Zawsze ubrany w szczawnicki strój ludowy, zawsze mówiący gwarą i ze swadą.

Dopełnieniem działalności literackiej i folklorystycznej Andrzeja Dziedziny Wiwra jest haftowanie na płótnie oraz wykonywanie rzeźb i ozdób z wykorzystaniem korzeni, a także kolekcjonerstwo – zbiera pocztówki, fotografie, druki ulotne – wszystkie związane z Pieninami i Szczawnicą.

Żona poety Maria jest hafciarką, która odtwarza stare ludowe wzory szczawnickie i łemkowskie, przenosi je na gorsety, kamizelki, obrusy i bieżniki. Razem z mężem dzieli zamiłowanie do śpiewu i tańca, i tak jak on jest członkinią Zespołu Regionalnego im. Jana Malinowskiego.

W 2016 r. twórczość Marii i Andrzeja Dziedzinów Wiwrów prezentowana była na ich wspólnej wystawie zatytułowanej „W Pieniny wpisani”, której organizatorem było Muzeum Pienińskie im. Józefa Szalaya w Szczawnicy Szlachtowej.

Za swoją działalność poeta został odznaczony kilkunastoma odznaczeniami zarówno państwowymi, jak i resortowymi, m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (2004), odznaką honorową Zasłużony dla Kultury Polskiej, Zasłużony dla miasta Szczawnica (2010), Złotym Góralskim Piórem (2011), Perłą Pienin (2017), Krzyżem Małopolski (2019).

 

Barbara Węglarz