Powiększ
Powiększ zdjęcie

Jerzy Walkusz

Rok przyznania nagrody:
2014

Kategoria:
Kategoria I. Twórczość plastyczna, zdobnictwo, rękodzieło i rzemiosło ludowe, folklor muzyczno-taneczny

Dziedzina:
Plastyka. Rękodzieło. Rzeźbiarz. Wykonawca instrumentów ludowych

Region:
Pomorskie, Kaszuby, Hopowo

Jerzy Walkusz należał do najbardziej znanych i cenionych twórców i animatorów kultury kaszubskiej. Był osobowością niezwykłą, o wszechstronnym zakresie aktywności twórczej i społecznej. Urodził się w Hopowie (w gminie Somonino, w powiecie kartuskim) na Kaszubach. Z zawodu był kowalem i rolnikiem, z zamiłowania propagatorem kaszubskiej kultury, z której wyrastał, którą rozwijał i przekazywał kolejnym pokoleniom. Jerzy Walkusz był jednym z ostatnich na Kaszubach twórców - budowniczych instrumentów ludowych i obrzędowych rekwizytów. Od wczesnej młodości przewodził grupom kolędniczym. Przez wiele lat kierował Regionalnym Zespołem Kaszubskim „Hopowianie”. Prowadził warsztaty i pokazy  z zakresu własnej twórczości artystycznej: rzeźby w drewnie i kowalstwa.

 

Od lat 80. dwudziestego wieku zajmował się wykonywaniem instrumentów ludowych. Bezpośrednią przyczyną ich wytwarzania była konieczność zapewnienia instrumentów zespołowi „Hopowianie”, założonemu wówczas przez Jerzego Walkusza. Wytwarzane przez niego instrumenty wzorowane były na zabytkowych, muzealnych obiektach, których rekonstrukcje wzbogacał indywidualnie opracowaną formą. Wytwarzał zestawy instrumentów dla kapel zespołów folklorystycznych. W ich skład wchodzą: diabelskie skrzypce, burczybasy, brzękadła i klekotki, ryńczyki zwane także perłaczkami (narzędzia dźwiękowe w formie kija grzechotkowego, wykonywane z gałęzi dębu z nasadzonymi blaszanymi pierścieniami na rozgałęzieniach, związanych skórą węgorza, używane jako instrumenty pasterskie do zwoływania trzody, lub sygnalizujące wyjście lub powrót z wypasu). Jerzy Walkusz wykonał około pięćdziesięciu egzemplarzy skrzypiec. Wytwarzane przez niego burczybasy zachowują tradycyjną formę i funkcję, często bywają wzbogacane innowacyjnym zastosowaniem materiału usprawniającego grę. Burczybasy wykonywał z wydrążonego świerkowego pnia, w odróżnieniu od najbardziej popularnych form klepkowych. Stosował tradycyjne dno skórzane z przeciąganym końskim włosiem oraz drewniane z przewleczonym metalowym łańcuchem (przeznaczone dla osób o delikatniejszych dłoniach). Instrumenty kaszubskie wykonywane przez J. Walkusza wykorzystywane są przez wiele zespołów folklorystycznych oraz pełnią funkcję eksponatów w izbach folklorystycznych, w kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą (m.in. w Estonii, Anglii, Stanach Zjednoczonych). Znalazły również miejsce w zbiorach muzealnych: w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Etnograficznym Oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Lubelskim w Lublinie, w Kaszubskim Uniwersytecie Ludowym w Wieżycy oraz w Gminnym Ośrodku Kultury w Somoninie. Działalność Jerzego Walkusza w zakresie budowania instrumentarium ludowego została udokumentowana w materiale filmowym „Instrumenta wszelkie” oraz omówiona w opracowaniu etnomuzykologicznym Ludwika Bielawskiego Kaszuby. Polska pieśń i muzyka ludowa (Warszawa 1997) i Witosławy Frankowskiej Muzyka Kaszub (Gdańsk 2005).

 

Przejawem aktywności twórczej Jerzego Walkusza była jego działalność w zespole „Hopowianie”: Był jego kierownikiem, opracowowywał scenariusze widowisk obrzędowych i opartych na zwyczajach dorocznych, rekonstruował dawny repertuar pieśniowy i taneczny zespołu oraz wykonywał tradycyjne rekwizyty obrzędowe. 

 

Od kilkunastu lat rozwijał swoje uzdolnienia plastyczne w dziedzinie rzeźby. Jest autorem płaskorzeźb Droga Krzyżowa, umieszczonej w Sanktuarium Królowej Kaszub w Sianowie i Ukrzyżowanie w sopockim ołtarzu wzniesionym podczas pielgrzymki Papieża, w 1999 r.

Od ponad trzydziestu lat, prowadził warsztaty etnograficzno-folklorystyczne na temat obrzędowości dorocznej w Kaszubskim Uniwersytecie Ludowym w Wieżycy. Współpracował z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Somoninie oraz z Oddziałem Gdańskim Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Jego działalność została uhonorowana wieloma wyróżnieniami: - Odznaką ,,Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” 1985, Odznaką Skra Ormuzdowa przyznaną przez Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego l987,Zasłużony Działacz Kultury1988, Złoty Krzyż Zasługi1989, Medal im. Teodory i Izydora Gulgowskich przyznany przez Stowarzyszenie Twórców Ludowych Oddział w Gdańsku2007, Odznaka,,Perła Kaszub” nagroda starosty kartuskiego w 2011 r.

 

Jerzy Walkusz z dumą podkreślał swój kaszubski rodowód, szacunek dla rodzinnych tradycji i znaczenie pokoleniowych więzi. W zabytkowej chacie, wybudowanej przez swego dziada z serdecznością podejmował wszystkich gości zainteresowanych kaszubską kulturą.

Jerzy Walkusz zmarł 8 listopada 2017 roku.