Fundacja „Dziedzictwo Nasze” została utworzona w 2004 roku przez grupę działaczy dostrzegających potrzebę podejmowania wzmożonych działań w zakresie ochrony niematerialnego i materialnego dziedzictwa kulturowego regionu północno-wschodnich Mazur. Program systematycznie realizowanych przez fundację przedsięwzięć miał na celu uzupełnienie i wsparcie różnych obszarów działalności instytucji kultury w regionie, np. takich jak Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie.

W siedemnastoletniej historii działań Fundacji można dostrzec – jak na starosłowiańskich posągach Światowida – cztery „twarze”. Pierwszą z nich jest ochrona niematerialnego dziedzictwa kultury ze szczególnym uwzględnieniem ludowego rękodzieła i rzemiosł tradycyjnych. Na tym polu Fundacja zrealizowała szereg przedsięwzięć, samodzielnie bądź w partnerstwie z innymi instytucjami kultury czy samorządem. Były to programy ważne dla regionalnego rozwoju, między innymi: rozbudowa sieci pracowni rękodzielniczych szkolących młodych ludzi w ginących zawodach, przeprowadzona w porozumieniu z Gminą Wydminy (2005 r.); rozbudowa sieci pracowni dawnych rzemiosł i umiejętności w województwie warmińsko-mazurskim (2006); „Ginący zawód – malarstwo na szkle” dla uczniów szkół podstawowych i domów dziecka z terenu powiatu olsztyńskiego. „Dąbrówka Nowa – wieś nad Węgorapą” warsztaty plastyczne dla dzieci z wykorzystaniem spuścizny twórczej rzeźbiarza Aleksandra Słomińskiego z Dąbrówki Nowej. „Jarmark średniowieczny na Św. Jakuba” (współorganizacja z Muzeum w Kętrzynie) – pokazy i nauka zapomnianych rzemiosł (2007); „Pracownia Folkloru Wileńskiego w Węgorzewie” – nauka gry na cymbałach i śpiewu wileńskiego. „Sejmik Regionalistów w Olsztynie” (współorganizacja prezentacji ginących zawodów) pokaz warsztatowy i prezentacja dorobku pracowni rękodzielniczych. Święto Ludowe w Giżycku – pokazy warsztatowe ginących zawodów. „Dni Ełku” – pokazy tradycyjnych zawodów. „Jarmark średniowieczny na Św. Jakuba” – pokazy warsztatowe i nauka ginących zawodów w Kętrzynie (współorganizacja z Muzeum Kętrzyńskim). Inwentaryzacja kolekcji sztuki ludowej w Pieckach (2008); warsztaty tradycji – kreowanie produktu turystyki kulturowej – Kętrzyn, zrealizowane we współpracy z Muzeum w Kętrzynie (2009); wydanie zbioru archaicznych pieśni ludowych osadników z Wileńszczyzny pt. „Śpiewna nasza mowa”. Tradycje kulturowe promocją regionów – forum wymiany doświadczeń Kętrzyn (partnerstwo z Muzeum w Kętrzynie). Współorganizowana z Urzędem Marszałkowskim w Olsztynie konferencja nt.: „Ratyfikacja Konwencji UNESCO z 2003 roku o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego – szansą rozwoju regionalnego” (2010); forum Debaty Publicznej w Pałacu Prezydenckim „Bogactwo kulturowe polski – identyfikacja dziedzictwa niematerialnego”– czynny udział przedstawicieli Fundacji (2011); wystawa „Anna Bałdyga i jej uczniowie” (Wydminy) – wystawa niematerialnego dziedzictwa kultury; spotkanie z Cepeliadą na Chmielnej w Warszawie – współorganizacja z Urzędem Marszałkowskim. Warsztaty dla ekspertów niematerialnego dziedzictwa kultury w Warszawie i Lublinie (2012); konferencja „Dziedzictwo niematerialne – promocja naszej tożsamości” w Olsztynie – współorganizowana z MKiDN i Urzędem Marszałkowskim (2013); Europejskie Dni Dziedzictwa – wystawa biograficzna „Wojciech Muchlado – legenda Olsztyna”. Publikacja albumowo-encyklopedyczna: „Dziedzictwo nasze – cz.1”, poświęcona twórcom ludowym z terenu województwa warmińsko-mazurskiego i ich dorobkowi. „Jak to dawniej bywało” – pokazy i warsztaty dawnych zajęć wiejskich w Nowej Wsi Ełckiej (gm. Ełk). „Przygotowanie obrzędu żniwnego” – szkolenie plastyczno-techniczne w Bystrym, gm. Giżycko (2016); nauczanie gry na cymbałach wileńskich: odbudowa kulturowej tradycji Wileńszczyzny w północnej Polsce, partnerstwo w projekcie (2017); nauczanie gry na cymbałach wileńskich – współorganizacja z GOK w Stradunach (2018); organizacja we współpracy z rodziną artysty, Gminnym Ośrodkiem Kultury w Budrach i mieszkańcami wsi Dąbrówka Nowa obchodów 45 rocznicy śmierci rzeźbiarza ludowego Aleksandra Słomińskiego, połączona z prezentacją jego dorobku (2019).

Druga „twarz” – to działalność dedykowana ochronie materialnego dziedzictwa kulturowego, z włączeniem zabytków kultury technicznej. Fundacja stworzyła w 2007 r. i do dziś prowadzi unikatowe na terenie dwóch województw: warmińsko-mazurskiego i podlaskiego – Muzeum Tradycji Kolejowej, o profilu politechnicznym (jest to muzeum społeczne, bazujące na pracy wolontariuszy i ofiarności wszystkich tych, którym leży na sercu zachowanie pamięci o rozwoju myśli technicznej). Dzięki Fundacji 16 zabytkowych obiektów węgorzewskiego węzła kolejowego zostało objętych opieką konserwatorską (wpisanych do rejestru zabytków). Przeprowadzonych zostało również szereg akcji i przedsięwzięć, poświęconych temu zagadnieniu, m. in.: opracowanie koncepcji adaptacji wybranych miejsc i obiektów zabytkowych na działalność oświatową, kulturalną, turystyczną. Przeprowadzenie wstępnej inwentaryzacji obiektów zabytkowych wsi w powiatach giżyckim i węgorzewskim oraz gminie Srokowo. Opracowanie i wydanie publikacji służącej popularyzowaniu gmin północnego obszaru Wielkich Jezior Mazurskich jako miejsca o bogatej historii i tradycji. Inwentaryzacja krajobrazu kulturowego obszaru LGD-9 w powiatach giżyckim i węgorzewskim oraz w gminie Srokowo (działania zrealizowane w 2009 r.); opracowanie dokumentacji zabytków kolejnictwa w 2007; Udział w projekcie „DOM – dziedzictwo wokół mnie” i współpraca przy tworzeniu portalu „Dziedzictwo kulturowe Warmii i Mazur” (2014); obchody Europejskich Dni Dziedzictwa – organizacja wystawy „Dziedzictwo odrzucane”, poświęconej ocalałym zabytkom architektury kolejowej przy nieczynnych bądź zlikwidowanych liniach kolejowych (2015); udział w programie rewitalizacji zabytkowego pomnika „Guja – ponad czasem i podziałami”. Zdobycie II nagrody w konkursie Generalnego Konserwatora Zabytków „Poznać swoje dziedzictwo – otworzyć wrota przyszłości” w 2016 r.; Europejskie Dni Dziedzictwa – „110 rocznica otwarcia linii kolejowej Węgorzewo-Kętrzyn i 10 lat Muzeum Tradycji Kolejowej w Węgorzewie” (2017); współorganizacja ze Stowarzyszeniem Terra Desolata warsztatów archeologicznych dla dzieci „Terra desolata” oraz obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa pod hasłem „Czas – człowiek – przestrzeń” – Losy kolejarzy węgorzewskiego węzła kolejowego oraz etos służby kolejarskiej w niepodległej Polsce (2018). Fundacja zorganizowała też szereg wystaw fotograficznych, poświęconych kolei i jej miejscu w krajobrazie kulturowym regionu.

Trzecia „twarz” Fundacji poświęcona jest współpracy transgranicznej ze szczególnym naciskiem na kontakty z Polonią oraz na podtrzymanie tradycji w polskich środowiskach na obczyźnie. Fundacja przez cały okres działalności prowadziła warsztaty dla Polonii, prezentujące tradycyjne rękodzielnictwo i folklor muzyczny, polskie pieśni i tańce ludowe oraz organizowała konferencje poświęcone sprawom polonijnym. Zwieńczeniem dotychczasowych dokonań w tej sferze stała się konferencja naukowa „Dom polski na świecie – tradycje rodzinne i pamięć pokoleń”, której materialnym efektem jest publikacja pod tym samym tytułem, oparta o wspomnienia i opowieści nadesłane przez uczestników konferencji. Przedstawiciele fundacji regularnie uczestniczą w imprezach polonijnych w Obwodzie Kaliningradzkim. Odbywają się tam warsztaty dla nauczycieli szkół polskich i polonijnych działaczy kultury poświęcone zagadnieniom dziedzictwa kulturowego i jego ochronie. Fundacja przeprowadziła także kompletną inwentaryzację zbiorów Biblioteki Polskiej w Kaunas (Kownie) na Litwie.

Ostatnią, czwartą „twarzą” Fundacji jest szeroko rozumiana działalność edukacyjna dla wszystkich grup wiekowych. Wolontariusze prowadzą zajęcia z różnych dziedzin sztuki i rzemiosła artystycznego, organizują też spotkania z podróżnikami i ciekawymi osobowościami.

Andrzej Kowal