Jan Szymański – solista, instrumentalista, skrzypek. W swoim repertuarze ma przede wszystkim oberki, kujawiaki, kujony i polki łowickie. Jest praktykiem łowickiego zwyczaju barabanienia podczas świąt religijnych.

 Albinów, Łowickie, woj. łódzkie

Jan Szymański jest jednym z ostatnich żyjących skrzypków ludowych w województwie łódzkim. To twórca muzyczny doceniany nie tylko za unikatowość i bogactwo swojego repertuaru, ale także za niespotykaną precyzję i czystość brzmienia. Jego nienaganną technikę, płynność gry i cechy stylu wykonawczego, przejęte od starszych pokoleń łowickich muzykantów, wielokrotnie doceniało jury festiwali i konkursów, honorując go między innymi Basztą na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym w 2022 roku.

Urodził się 27 listopada 1948 roku w Reczycach w powiecie łowickim. Gdy był jeszcze dzieckiem, pewnej nocy obudziły go odgłosy jadących drogą muzykantów, którzy wybierali się na „pierzówkę”. Właśnie to wydarzenie sprawiło, że zapragnął uczyć się muzyki. Pierwszym instrumentem, jaki opanował, były jednak nie skrzypce, a kupione przez chrzestną „na dyngus” dwustronne organki, na których gra nieprzerwanie od piątego roku życia.

Jan Szymański pierwsze skrzypce otrzymał w 1957 roku jako prezent od chrzestnej z okazji Pierwszej Komunii Świętej. Początkowo lekcji udzielał mu Mieczysław Wojtysiak, skrzypek z Reczyc, który zmarł w 1961 roku. Już podczas pierwszego spotkania młodemu muzykantowi udało się opanować dwie melodie, podczas gdy inni uczniowie przez wiele dni nie byli w stanie zapamiętać nawet jednej. Szymański odznaczał się kapitalnym słuchem muzycznym, stąd podstawową metodą jego nauki było podsłuchiwanie muzykantów grających na weselach i zabawach wiejskich, a następnie odtwarzanie zapamiętanych melodii na własnym instrumencie. Nie od razu mógł jednak zastąpić starszych muzyków. Wiele lat nie był dopuszczany do grywania na zabawach z powodu zbyt młodego wieku.

Pierwsze wesele, które zagrał na skrzypcach, odbyło się w Czatolinie w kwietniu 1962 roku. Szymański miał wówczas 14 lat. Już wtedy wołano na niego Janko Muzykant. Być może dlatego, że na weselu potrafił odegrać wszystko i nie umiał przejść obojętnie obok żadnej okazji do zagrania. Wystarczyła grupa młodzieży, wyniesione z domu meble, drewniana podłoga i już można było grać do białego rana… a nawet kilka dni. Z jednej z takich zabaw pochodzi słynne zdjęcie kapeli Szymańskiego, grającej przy zastawionym stole na dachu wiejskiej stodoły. Muzyka nie była wówczas pracą, a wielką pasją przynoszącą radość i satysfakcję. Młodego muzyka pociągało w skrzypcach wszystko: dźwięk, dotyk smyczka, zapach żywicy… Wraz ze zmianą muzycznych trendów, by w dalszym ciągu móc występować na zabawach, sam nauczył się grać na klarnecie i saksofonie. Podtrzymywał także nabytą we wczesnym dzieciństwie umiejętność gry w kapeli na bębnie ze stalką.

Jan Szymański w czasie swojej działalności muzycznej odniósł wiele sukcesów, występując na scenach w całej Polsce. Grał w kapeli między innymi z Czesławem Kocembą, Józefem Kucińskim, Stanisławem Baranowskim, Zenonem Wawrzynem, Stanisławem Barczakiem, Grzegorzem Kochankiem, Stefanem Winnickim, Andrzejem Szymańskim, Mateuszem Czajką i Tomaszem Czajką. Od 1970 roku grał w różnych składach, prezentując się na Ogólnopolskich Festiwalach Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu. Za każdym razem zdobywał najwyższe miejsca (1970 – III nagroda z kapelą; 1987 – II nagroda z kapelą; 2002 – II nagroda w kapeli z Czesławem Kocembą; 2019 – II nagroda w kapeli z Mateuszem i Tomaszem Czajkami). W 2022 po raz pierwszy pojechał do Kazimierza jako solista-instrumentalista. Wrócił do domu odznaczony najwyższą nagrodą – Basztą. Za swoje najważniejsze osiągnięcia uznaje także wysokie miejsca na: Spotkaniach Folklorystycznych Polski Centralnej „Od kujawiaka do oberka” (2018 – II nagroda z Kapelą z Lipiec Reymontowskich; 2019 – I nagroda w kapeli z Mateuszem i Tomaszem Czajkami; 2019 – I nagroda w kategorii „solista-instrumentalista”; 2020 – I nagroda w kapeli z Mateuszem i Tomaszem Czajkami; 2020 – I nagroda w kategorii „solista-instrumentalista”, 2023 – I nagroda w kategorii „solista-instrumentalista”), Wojewódzkim Przeglądzie Twórczości Ludowej (1987 – I nagroda w kapeli z Józefem Mikołajczykiem i Tomaszem Feczukiem), Konkursie Kapel i Śpiewaków Ludowych Regionów Nadwiślańskich (2017 – I nagroda w kategorii „solista-instrumentalista”, 2021 – II nagroda w kapeli z Mateuszem i Tomaszem Czajkami), Przeglądzie Zespołów Ludowych i Kapel w Niesułkowie (2021 – II nagroda w kapeli z Mateuszem i Tomaszem Czajkami) oraz Ogólnopolskim Konkursie Tańca Ludowego im. Jacka Lewandowskiego (2021 – wyróżnienie). W swoim repertuarze ma przede wszystkim oberki, kujawiaki, kujony i polki łowickie, z czego za najcenniejsze uznaje się łowickie oberki „wolniejsze” i „dokładane” (3- lub 4-częściowe).

Działalność muzyczna Szymańskiego to nie tylko występy na scenie, ale przede wszystkim gra do tańca. Do dziś praktykuje grę na dożynkach, zabawach i potańcówkach, nie tylko lokalnie. W 2016 roku wystąpił z Czesławem Kocembą na festiwalu Wszystkie Mazurki Świata w Warszawie, a w 2021 roku na Ogólnopolskim Konkursie Tańca Ludowego im. Jacka Lewandowskiego „5 minut dla Oberka”, organizowanym przez Łódzki Dom Kultury. Od 1993 roku jest członkiem Amatorskiego Zespołu Regionalnego im. Władysława Stanisława Reymonta w Lipcach Reymontowskich jako skrzypek w kapeli. W 2017 roku razem z Kapelą Ludową „Borynioki” z Lipiec Reymontowskich nagrał płytę „Oj śpiewom jo se, śpiewom”. Regularnie prowadzi warsztaty muzyki łowickiej, jego uczniem jest między innymi Jeremi Kowalski, z którym Szymański chętnie występuje. Warto także zwrócić uwagę na praktykowanie przez skrzypka unikatowego w skali ogólnopolskiej, łowickiego zwyczaju barabanienia podczas procesji, będącego częścią uroczystości kościelnych, między innymi rezurekcji, Bożego Ciała, odpustu parafialnego (8 września) czy pierwszej niedzieli miesiąca (od Wielkanocy do października). Bęben, na którym Szymański gra w parafii Domaniewice, pochodzi z 1878 roku.

Za szczególne zaangażowanie w kultywowanie oraz przekazywanie regionalnych tradycji i folkloru muzycznego Ziemi Łowickiej Jan Szymański odznaczony został najważniejszymi nagrodami przyznawanymi przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Otrzymał między innymi Brązowy i Srebrny Krzyż Zasługi (2012 i 2022), odznakę honorową „Zasłużony Działacz Kultury” (2002), odznakę honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2012) oraz Dyplom MKiDN za zasługi w upowszechnianiu kultury ludowej (2017). Nagrania jego muzyki znajdują się w archiwach Telewizji Polskiej, Polskiego Radia i Łódzkiego Domu Kultury (dokonywali ich między innymi Marian Domański czy Ewa Sławińska-Dahlig).

Jan Szymański wypełnia muzyką swoje życie na co dzień. Kultywuje tradycyjną muzykę łowicką, grając solo lub w kapeli z różnymi muzykami na dożynkach, zabawach i potańcówkach, prowadząc warsztaty i regularne zajęcia dla stałych uczniów (kontynuując w ten sposób przekaz międzypokoleniowy) czy występując w Amatorskim Zespole Regionalnym im. Władysława Stanisława Reymonta w Lipcach Reymontowskich. Z zespołem tym (nagrodzonym w 1997 roku Nagrodą im. Oskara Kolberga) Szymański reprezentował region łowicki między innymi w Austrii, na Litwie, Słowacji, we Francji i w Niemczech). Swoją muzyką uświetnia regionalne uroczystości, festiwale i konkursy; towarzyszy ludowym obrzędom i widowiskom. Przekonuje, że będzie grał jeszcze długo, bo muzyka nie tylko zapewnia mu kontakt z ludźmi, ale dzięki niej czuje, że żyje. Poza żoną, to jego największa miłość.

Aleksandra Faryńska