Jadwiga Parecka – animatorka życia społeczno-kulturalnego, autorka licznych publikacji na temat folkloru muzyczno-tanecznego, zwyczajów, gwary oraz kultury kulinarnej Górali Bukowińskich. Założycielka Zespołu Górali Czadeckich „Watra” oraz „Mała Watra”.

Brzeźnica, Grupa etnograficzna Górali Bukowińskich, woj. lubuskie

Folklorystka, animatorka życia społeczno-kulturalnego i nauczycielka wielu pokoleń mieszkańców Brzeźnicy w powiecie żagańskim. Jest założycielką Zespołu Górali Czadeckich (obecnie Bukowińskich) „Watra” z Brzeźnicy, który walnie przyczynił się do zachowania pamięci o kulturze migrantów z Bukowiny. Większość swojego życia poświeciła działaniom na rzecz ochrony i popularyzacji dziedzictwa kulturowego tej grupy etnograficznej. Autorka wielu publikacji na temat folkloru muzyczno-tanecznego, zwyczajów, gwary oraz kultury kulinarnej bukowińczyków.

Urodziła się w 1947 roku w Brzeźnicy (powiat żagański, województwo lubuskie) w rodzinie polskich migrantów z Bukowiny. Jej rodzina przed II wojną światową mieszkała miejscowości Dunawiec (gm. Baniełów) w ukraińskiej części Bukowiny. Była jedną z wielu polskich rodzin, które przybyły niegdyś na te ziemie z okolic Czadcy na dzisiejszej Słowacji. Po wojnie większość z nich, obawiając się o swoją przyszłość, zdecydowała się na przyjazd do Polski. Transport kolejowy przywiózł ich w okolice Żagania, gdzie rozpoczął się nowy rozdział w ich życiu i historii.

W 1966 roku Jadwiga Parecka (wówczas jeszcze Seul) ukończyła Liceum Pedagogiczne w Zielonej Górze. Pozwoliło jej to na podjęcie pracy w roli nauczyciela w Szkole Podstawowej w Brzeźnicy, do której wcześniej uczęszczała jako uczennica. Następnie ukończyła Studium Nauczycielskie w Zielonej Górze na kierunku filologii polskiej, a później studia filologiczne na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tytuł magistra otrzymała, broniąc pracy dyplomowej dotyczącej gwary bukowińskiej. Jeszcze podczas nauki w liceum i pierwszych lat pracy w szkole działała aktywnie w Związku Młodzieży Wiejskiej, organizując festyny, imprezy i występy we współpracy z Powiatową Poradnią Kulturalno-Oświatową w Żaganiu. W 1968 roku, zachęcona przez Lechosławę Ostrowską z poradni teatralnej, podjęła się przygotowania przedstawienia – nie w oparciu o materiały repertuarowe, lecz o własne tradycje.

„Tak zaczęła się moja przygoda z kulturą bukowińską” – opowiada Jadwiga Parecka. – „Rozpoczęło się zbieranie i zapisywanie tekstów piosenek, nauka melodii, tańców. Ułatwieniem było to, że pochodziłam z rodziny bukowińskiej, znałam gwarę i ludzie chętnie dzielili się ze mną wiedzą, której ja nie posiadałam. Bardzo pomocni okazali się mój starszy brat, Zygfryd Seul, mój mąż, Eugeniusz, oraz Czesław Najdek. Jeździli oni do miejscowości, gdzie mieszkali najstarsi przybysze z Bukowiny, zbierali informacje, by wykorzystać je w przygotowywanym programie”.

Zbierano wtedy także informacje o tradycyjnych strojach, które już wówczas zachowane były w niezbyt dobrym stanie. Oprócz samej Brzeźnicy, wywiady prowadzono w Stanowie, Wichowie, Przylaskach czy Dzierżoniów.

Tak narodził się Zespół Górali Czadeckich (obecnie Bukowińskich) „Watra”, który w 1969 roku zaprezentował swój pierwszy program artystyczny podczas Powiatowego Przeglądu Zespołów Amatorskich w Żaganiu. Wystawiony wówczas spektakl „Wesele bukowińskie” został nagrodzony pierwszą nagrodą i zyskał kwalifikację do udziału w przeglądzie wojewódzkim.

Należy zaznaczyć, że pielęgnowanie i popularyzacja rodzimych tradycji przez Górali Bukowińskich nie były wówczas zadaniem łatwym. Ze względu na swoje pochodzenie, odmienną gwarę i przywiązanie do tradycji zdarzało się, że byli wyszydzani i pogardzani. Dlatego założenie zespołu wymagało od pani Jadwigi i jej otoczenia odwagi oraz przeświadczenia o wartości własnej kultury.

Z zespołem „Watra” Jadwiga Parecka związała większość swojego życia. Zgromadzone przez nią informacje pozwoliły na opracowanie wielu programów artystycznych, które zawsze cechowała wierność tradycyjnym formom tańców, muzyki i zwyczajów. W ten sposób powstały między innymi programy pt. „Łupaczka”, „Ostatki u Manucy”, „Rekruty” czy „Wieczory bukowińskie”.

Jest autorką wielu publikacji na temat legend i zwyczajów, gwary, strojów, tańców, muzyki czy kultury kulinarnej Górali Bukowińskich. Praca zawodowa i działalność społeczna zostały zaakceptowane w środowisku jako ważny czynnik kulturotwórczy i wychowawczy. Współpracowała z wieloma badaczami kultury tradycyjnej, w tym z Grażyną Władysławą Dąbrowską podczas opracowywania opisów tańców bukowińskich do leksykonu „Taniec w polskiej tradycji”.

Dzięki jej pasji kultura i tradycje przodków przybyłych z Bukowiny zostały przeniesione na Ziemię Lubuską i zostały zachowane dla następnych pokoleń. Kultura bukowińska jest obecnie dobrze znana w regionie i podawana jako przykład dziedzictwa kulturowego ocalonego na Ziemi Lubuskiej, gdzie integracja różnych grup ludności była zadaniem szczególnie trudnym. Rola Jadwigi Pareckiej w tym dziele jest nie do przecenienia.

Pani Jadwiga otrzymała następujące nagrody i wyróżnienia: odznakę „Zasłużony Działacz Kultury”, Lubuską Nagrodę Kulturalną, odznakę honorową „Zasłużony dla Województwa Lubuskiego”, odznakę honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, odznaczenie „Zasłużony dla Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej”, Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości, Złoty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Nagroda Ministra Kultury i Sztuki, Nagroda Ministra Nauki.

Wykaz publikacji J. Pareckiej:

1. „Watra” śpiewa, „Watra” gra. Kolędy i pastorałki. Zebrała i wstępem opatrzyła Jadwiga Parecka. Zielona Góra 2005.
2. Obrzęd weselny górali czadeckich, [w:] Notatnik klubowy. Materiały programowe klubów wiejskich. Ośrodek Kultury Wsi ZMW „Scena Ludowa”, Kraków 1986.
3. Parecka J., Tak to się zaczęło…, [w:] Zespół Górali Czadeckich „Watra” w Brzeźnicy 1969–1999, oprac. M. Dokowicz, Zielona Góra 1999.
4. Parecka J., Mój udział w rozniecaniu góralskiej „Watry” na nizinach, [w:] „Zeszyty Żagańskie” 2019, nr 18, s. 83.
5. Dziedzictwo kulinarne Górali Bukowińskich, Brzeźnica k/Żagania i okolice, Żagań 2010.
6. „Watra” śpiewa, „Watra” gra… cz. II Śpiwanki różne, Oficyna Wydawnicza DEKORGRAF, Żagań 2014.
7. Udział w opracowaniu i opisaniu tańców górali czadeckich zamieszczonych w: G. Dąbrowska, Leksykon, Taniec w polskiej tradycji, Muza S.A., Warszawa 2005, 2006.
8. Dzielimy się tradycją, Publikacja wydana w ramach projektu „Tradycja na start polsko-niemiecka wystawa produktów tradycyjnych”, tekst: Jadwiga Parecka i in.
9. Wesele bukowińskie, Obrzęd weselny górali czadeckich 26–29 sierpnia 2015 roku Zielona Góra, tekst: Jadwiga Parecka.
10. Parecka J., Słownik gwary bukowińskiej z lubuskiej Brzeźnicy i jej okolic, Oficyna Wydawnicza DEKORGRAF, Żagań 2019.
11. Parecka J., Dziedzictwo kulinarne górali bukowińskich z lubuskiej Brzeźnicy i jej okolic, Oficyna Wydawnicza DEKORGRAF, Żagań–Brzeźnica 2019 (2021).

Michał Kiszowara