dr Jan Górak

Rok przyznania nagrody:
2004

Kategoria:
Kategoria V. Działalność naukowa, dokumentacyjna, animacja i upowszechnianie kultury ludowej

Dziedzina:
Działalność naukowa, upowszechnianie, animacja

Region:
Lubelskie, Lublin

Urodził się w 1914 r. w miejscowości Mircze, w powiecie hrubieszowskim na Ziemi Lubelskiej, mieszkał w Lublinie. W latach 1945 – 1956 studiował w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim uzyskując stopnie magistra nauk społeczno-ekonomicznych, prawa i historii sztuki. Do roku 1961 pracował w różnych instytucjach niezwiązanych z kulturą, by w roku 1962 rozpocząć pracę w Muzeum Okręgowym na Zamku Lubelskim, skupiając się na badaniu ludowej architektury Lubelszczyzny. W roku 1967 uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, na podstawie pracy Wojsławice, miasteczko rolnicze, przygotowanej pod kierunkiem profesora Romana Reinfussa z Katedry Etnografii i Etnologii.

Bliskie kontakty naukowe z prof. R. Reinfussem przyczyniły się do opracowania założeń merytorycznych Muzeum Wsi Lubelskiej. W latach 1967–1968 Jan Górak przeniósł się do Rzeszowa, gdzie pełnił funkcję wojewódzkiego konserwatora zabytków. Wcześniejsze związki z Lublinem spowodowały jego powrót do tego miasta, by jako dyrektor organizować wspomniany skansen, który formalnie rozpoczął działalność w 1969 roku. Przez kilka lat dr Jan Górak wraz z grupą etnografów prowadził intensywne badania terenowe nad ludową kulturą regionu miedzy Wisłą i Bugiem, dokonując inwentaryzacji obiektów architektury ludowej oraz zakupu wyposażenia. Pierwotna lokalizacja skansenu miała miejsce w dzielnicy Kalinowszczyzna, a pierwszym translokowanym w to miejsce obiektem był dworek Wincentego Pola z ul. Łęczyńskiej w Lublinie. Po kilku latach władze miasta musiały z różnych względów zmienić lokalizację skansenu do dzielnicy Sławinek, w północnej części miasta. W roku 1975 Jan Górak przenosi się do Zamościa i rozpoczyna pracę jako wojewódzki konserwator zabytków, by kontynuować ją aż do przejścia na emeryturę w 1979 roku. Jako emeryt przez pięć lat był wykładowcą w Instytucie Wychowania Artystycznego UMCS w Lublinie, gdzie wypromował 82 prace magisterskie (w tym 40 dotyczących kultury ludowej).

Główne zainteresowania naukowe dr Góraka dotyczyły architektury, ze szczególnym uwzględnieniem ludowego budownictwa drewnianego obszaru Lubelszczyzny. Wśród 12 wydanych książek 7 omawiało budownictwo drewniane, w tym: Budownictwo drewniane Lubelszczyzny. Stan badań, bibliografię, inwentaryzację (1977), Dawne cerkwie w woj. zamojskim (1984), Kościoły drewniane Zamojszczyzny (1986), Miasta i miasteczka Zamojszczyzny (1990), Zabytki architektury i budownictwa w Polsce z. 48, woj. zamojskie (jako współautor, 1991), Regionalne formy architektury drewnianej Lubelszczyzny na tle zagadnień osadniczych (1994), Podcieniowa zabudowa miasteczek Zamojszczyzny (1996). J. Górak wydał także: Ograniczenia i zakazy wywozu, przewozu i tranzytu wprowadzone ze względu na ochronę dóbr kultury, cz. VII. Zabytki etnograficzne (1975), Materiały do historii parków zabytkowych w woj. zamojskim (1980), Materiały do historii kultury materialnej Zamojszczyzny (1992), Kryłów forteca przeciw Scytom (2001). Przygotował do druku: Architektura cerkiewna na Lubelszczyźnie w okresie zaborów oraz Gród Czerwień w świetle kronik i legend.

Wielka wiedza, pracowitość i zaangażowanie J. Góraka znalazły swoje udokumentowanie w postaci 34 rozpraw i artykułów naukowych oraz w ponad 20 artykułach popularno-naukowych. Z wybranych prac o tematyce etnograficznej na uwagę zasługują m.in.: Budownictwo drewniane miasteczka Wojsławic (Studia i Materiały Lubelskie, 1967), Rumuńskie muzea na wolnym powietrzu (Muzealnictwo, 1969), Holenderskie domy nad Bugiem (Polska Sztuka Ludowa, 1971), Prasy do wyciskania oleju. Rozwój i typy (Z zagadnień kultury ludowej, 1981), Typy i formy architektury sakralnej Lubelszczyzny (Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1987), Studnie wiejski na Lubelszczyźnie (Studia i Materiały Lubelskie, 1988), Wiejski przemysł młynarski (Ginące zawody między Wisła i Bugiem, 1995), Młyny wodne na Lubelszczyźnie (Studia i Materiały Lubelskie, 1997), Tradycyjna architektura ludowa. Zarys problematyki (Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Kultura ludowa, 2001), Przyczynki do architektury dworów na Lubelszczyźnie (Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, 2003). Zdecydowaną większość publikacji opracowanych przez J. Góraka cechuje bogata i różnorodna sztuka ilustracyjna wykonana niemal zawsze przez samego autora (zdjęcia, mapy, rysunki). Szczególną wartość naukową i dokumentacyjną mają mapy i doskonałe rysunki, przedstawiające różne zabytki w rzutach, przekrojach i detalach. Jan Górak jest autorem „kompletnym”, należącym do nielicznej dziś grupy takich badaczy ludowej kultury w kraju. Mimo sędziwego wieku był wciąż aktywny, czego dowodem są publikacje wydane w ostatnich latach.

Oprócz pracy zawodowej J. Górak wiele czasu przeznaczał na działalność społeczną. Był aktywnym członkiem związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej, Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, w którym przez kilka kadencji piastował funkcje prezesa Oddziału Lubelskiego.

Za działalność naukowo-badawczą i popularyzatorską został uhonorowany złotą odznaką Za opiekę nad zabytkami, odznaką Zasłużony Działacz Kultury, medalem Za zasługi dla UMCS, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Jan Górak zmarł w 2004 roku.

 

Alfred Gauda