Antoni Malczak to człowiek instytucja. Tym, co zrobił dla kultury w województwie małopolskim, można by obdzielić wiele osób. Jego dzieło jest wynikiem nie tylko uzdolnień i strategicznych wizji, ale przede wszystkim specyficznych cech osobowości: pracowitości, systematyczności a nade wszystko wyjątkowego uporu w dążeniu do wyznaczonego celu. To dzięki temu mógł pokonywać przez blisko 40 lat pracy wiele przeszkód i trudności. Człowiek zaiste wyjątkowy.

Urodzony w 1948 r. w Kamionce Wielkiej k/Nowego Sącza. Po ukończeniu Studium Nauczycielskiego w Nowym Sączu, sprecyzował swoje zainteresowania na Akademii Muzycznej w Krakowie. W latach 1969–1978 pracował jako nauczyciel w Państwowej Szkole Muzycznej I i II Stopnia w Nowym Sączu.

Swoją wieloletnią przygodę z instytucją upowszechniania i animacji kultury zaczął w 1978 r. rozpoczynając pracę w Wojewódzkim Ośrodku Kultury w Nowym Sączu. Początkowo był kierownikiem jednego z działów. Od 1980 r. pełnił funkcję Dyrektora. Wówczas instytucja ta zajmowała 5 niedużych pomieszczeń w czynszowej kamienicy. Pozyskano więc budynek Urzędu Miasta przy ulicy Narutowicza, następnie w krótkim czasie wynajęto „Willę Marya”, co umożliwiło dalsze funkcjonowanie WOK. Dyrektor Malczak zdawał sobie sprawę, że te warunki pozwalają jedynie na względną egzystencję. Wciąż brakowało pomieszczeń dla pracowników i sali widowiskowej, gdzie mogłyby odbywać się imprezy.

Wśród pojawiających się możliwości znalazł budynek kina „Podhale”, będący siedzibą historycznego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Nowym Sączu. W 1994 r. rozpoczęła się jego gruntowna przebudowa. I tutaj ujawnił się zmysł konstrukcyjny i przestrzenny Dyrektora, który miał wizję całości przedsięwzięcia. Podjęcie takiego zadania w oczywisty sposób wymagało zabezpieczenia środków finansowych. Starania budowlane i finansowe doprowadziły do szczęśliwego finału. Pamięć i wspaniałe dokonania naszych przodków domagały się też powrotu nazwy Sądeckiej Sokolni. Dyrektor Malczak przywrócił historyczne słowo „Sokół”, które znalazło się w oficjalnej nazwie instytucji – Małopolskie Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu. Następnym projektem była Galeria Sztuki Współczesnej BWA. W sumie realizacja tych inwestycji trwała 17 lat. To jedna strona działań Antoniego Malczaka.

Jednocześnie z zabiegami o bazę lokalową trwała intensywna działalność merytoryczna. Był inicjatorem i organizatorem wielu dużych projektów o wymiarze międzynarodowym m.in.: Międzynarodowego Festiwalu i Konkursu Sztuki Wokalnej im. Ady Sari, Sądeckiego Festiwalu Muzycznego Iubilaei Cantus, Międzynarodowego Festiwalu Wirtuozerii i Żartu Muzycznego Fun And Classic, Festiwalu Muzyki Organowej L’Arte Organica.

Jako Dyrektor Małopolskiego Centrum Kultury „Sokół” wypracował modelowy system ochrony dziedzictwa kulturowego i promocji kultury regionalnej. Wychodząc naprzeciw potrzebom społecznym uruchamiał różne formy działalności kulturowej. Szczególnie bliska była mu kultura regionalna. Jeszcze w latach 80. XX w. starał się wzmocnić specjalistyczną kadrą dział folkloru i sztuki ludowej. Przekonany o tym, że każdy rok oddala nas od najcenniejszych informatorów i źródeł tej kultury, postanowił uruchomić ścieżkę badawczą. W porozumieniu z katedrami etnografii i etnomuzykologii uniwersytetów w Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Warszawie rozpoczęły się serie wyjazdowe w teren byłego województwa nowosądeckiego. Studenci na zlecenie WOK przebywali na dwutygodniowych obozach wraz z opiekunami naukowymi i dokumentowali poprzez wywiady i nagrania obyczaje, sztukę ludową, muzykę i śpiew. Naukowo opracowano ok. 1000 wywiadów. Materiały zostały zgromadzone w archiwum MCK „Sokół”. Także pracownicy działu kultury ludowej, przy wsparciu Dyrektora, przeprowadzali badania terenowe. Uzbierało się całkiem sporo materiału: ponad 900 godzin nagrań dźwiękowych, ok. 2400 filmowych, ok. 6000 zdjęć analogowych i ponad 110 tysięcy cyfrowych. Zebrany materiał służy dzisiaj studentom różnych uczelni z całej Polski do prac dyplomowych, jako podstawa repertuarowa dla szeroko pojętego ruchu regionalnego i jako materiał źródłowy w działalności edukacyjnej instytucji. Dzięki Dyrektorowi większa część tych materiałów została już zdigitalizowana.

Działalność edukacyjna i szkoleniowa stanowiła następny zakres troski Dyrektora. W latach 80. XX w. z jego inicjatywy na terenie Sądecczyzny powstały szkółki ludowego muzykowania, w których swoje umiejętności przekazywali młodemu pokoleniu najlepsi ludowi muzykanci. Dzisiaj działalność tych szkółek rozszerzona jest na całe województwo małopolskie.

Zainicjował przy wszystkich imprezach folklorystycznych warsztaty polegające na spotkaniach komisji oceniającej z uczestnikami konkursów. A w ramach powiatowego konkursu „Limanowska Słaza” w Limanowej organizowane jest od 40 lat, trzydniowe, obecnie już Ogólnopolskie Seminarium Folklorystyczne, w którym biorą udział w charakterze wykładowców specjaliści różnych dziedzin folkloru z całej Polski.

Dostrzegając brak dobrze przygotowanej kadry instruktorów zespołów regionalnych w 1985 r. uruchomił trzyletnie, a następnie dwuletnie Studium Folklorystyczne. W kolejnych edycjach Studium ukończyło ponad 160 absolwentów, dzisiaj wykwalifikowanych instruktorów działających nie tylko na terenie Małopolski. Realizacja tych inicjatyw w sposób widoczny poprawiła poziom merytoryczny programów grup folklorystycznych w Małopolsce. Łącznie w latach 1998-2018 z różnych form szkoleń i edukacji regionalnej organizowanych przez Małopolskie Centrum Kultury  „Sokół” w Nowym Sączu skorzystało ponad 26000 osób.

Dyrektor Malczak był pomysłodawcą i realizatorem jednego z najbardziej znaczących w Polsce dziecięcych festiwali, Międzynarodowego Festiwalu Dziecięcych Zespołów Regionalnych „Święto Dzieci Gór” organizowanego w swojej unikalnej formule od 1992 r. Inne zainicjowane przez Dyrektora lub realizowane cykliczne przeglądy to: ogólnopolskie spotkania dziecięcych i młodzieżowych grup kolędniczych „Pastuszkowe Kolędowanie”, konkurs muzyków, instrumentalistów, śpiewaków ludowych i drużbów weselnych „Druzbacka”, małopolski konkurs obrzędów, obyczajów i zwyczajów ludowych „Pogórzańskie Gody”, przegląd zespołów folklorystycznych, kapel, grup śpiewaczych i śpiewaków „Krakowski Wianek”, przegląd dziecięcych zespołów folklorystycznych regionu krakowskiego „Krakowiaczek”. Dużą wagę przywiązywał także do corocznych przeglądów dorobku artystycznego i kulinarnego Kół Gospodyń Wiejskich. To tylko wybrane spośród ponad 20 przeglądów, których zadaniem jest ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego a których był inicjatorem. Innym Jego pomysłem było rozpoczęcie w 2015 r. cyklicznej organizacji Kongresu Kultury Regionów – kilkudniowej ogólnopolskiej konferencji poświęconej ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Okazywał się też człowiekiem niezwykle operatywnym i skutecznym w aplikowaniu do konkursów o środki unijne. W ich pozyskiwaniu w latach 2007-2013 MCK „Sokół” było liderem wśród instytucji kultury w Małopolsce. To z tych funduszy realizowane są projekty „Małopolska Źródłem Tradycji” oraz „Małopolska Szkoła Tradycji”. W pierwszym z nich, badawczo–dokumentacyjnym z zakresu niematerialnego dziedzictwa kulturowego na terenie Małopolski, wydawany będzie cyklicznie 10 tomowy album strojów ludowych Małopolski i 3 albumy audiowizualne. W ramach Małopolskiej Szkoły Tradycji w kilku regionach Małopolski powstały tzw. mateczniki tradycji, czyli miejsca, w których prowadzone są warsztaty muzykowania ludowego, tańca, tradycyjnych zawodów i rękodzieła artystycznego.

Najnowszym pomysłem Antoniego Malczaka był Ośrodek Dziedzictwa Kultury Niematerialnej. Miała to być placówka o innowacyjnym programie działania, która wykraczałaby swoim znaczeniem i oddziaływaniem poza Małopolskę. Tak się jednak nie stało, gdyż obiecane środki nie zostały utrzymane.

Antoni Malczak to osoba pełna pasji i serca. Większość swego życia zawodowego poświęcił pracy na rzecz zachowania i popularyzacji dziedzictwa przodków. Jest człowiekiem szanowanym i cieszącym się estymą zarówno w środowisku naukowym, jak i wśród twórców kultury ludowej. Zawsze otwarty, chętnie służy pomocą i radą, ze społecznikowskim zacięciem i wielkim zaangażowaniem w każde przedsięwzięcie.

Instytucja, którą kierował przez niemal 40 lat jest bez wątpienia wzorem dla pozostałych tego typu placówek w regionie i kraju. Jego dorobek będący efektem ogromnej pracy i walki o realizację zamierzeń stanowi dzisiaj duże zaplecze do działań dla przyszłych pokoleń. Miał konkretną wizję swojej pracy, w której najważniejszy był drugi człowiek. Zawsze był dla innych. Nigdy dla siebie.

Za osiągnięcia w zakresie ochrony kultury ludowej Małopolskie Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu uhonorowane zostało „Honorową Nagrodą im. Oskara Kolberga” w 1999 r. i tytułem honorowym „Lider Małopolski” w 2004 r.

Antoni Malczak za pracę zawodową i społeczną został wyróżniony tytułem „Człowieka roku 1993” przez czytelników „Gazety Krakowskiej” oraz Medalem Edukacji Narodowej w 1998 r., „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” w 2008 r. oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi w 1986 r. i Złotym Krzyżem Zasługi w 2013 r.

Benedykt Kafel