Ziemie dawnej Puszczy Sandomierskiej są do dzisiaj dla miłośników folkloru jednym z ciekawszych obszarów. Zachowały się tutaj w stosunkowo niezmienionym kształcie przejawy tradycji, jakich próżno szukać w innych regionach Polski. Przyczyn takiego stanu możemy doszukiwać się, z jednej strony w długiej izolacji terenów puszczańskich, z drugiej w głęboko zakorzenionym wśród tutejszych mieszkańców przekonaniu, że tylko wypracowana przez ich przodków kultura, zwyczaje przez wieki tworzące harmonijną całość z otaczającą ich przyrodą pozwolą tutaj przetrwać, a każde odstępstwo, złamanie ich, przyniesie tylko jakieś bliżej nieokreślone nieszczęścia.

Swoisty tygiel narodowościowy w okolicach Leżajska, wzajemne przenikanie się wszelkich przejawów życia, zwyczajów, folkloru ludności
polskiej, ruskiej, żydowskiej i niemieckiej spowodowało wytworzenie się specyficznej kulturowo enklawy Lasowiaków, którą dzisiaj określa się mianem podregionu leżajskiego. Leży tu Giedlarowa – jedna z większych i starszych wsi powstałych tuż przy Leżajsku, która uzyskała lokację w 1409 roku.

Bogata i skomplikowana historia oraz wielowiekowe tradycje tu występujące, inspirowały jej mieszkańców do podjęcia działań, mających na celu zachowanie lokalnych zwyczajów dla przyszłych pokoleń. W czasach powojennych, w obliczu gwałtownych przemian w życiu ludzi i zrywania z wielowiekową tradycją, Giedlarowianie podjęli kilka prób utrwalenia i zachowania własnej kultury i przekazania jej przyszłym pokoleniom. W latach 1970-1971 działał w miejscowości Zespół Pieśni i Tańca, który dał solidne podwaliny pod rozwijanie działań dzisiejszego zespołu folklorystycznego.

Zespół Folklorystyczny „Folusz” z Giedlarowej powstał w 1995 r. przy Gminnym Ośrodku Kultury Gminy Leżajsk. Głównym jego celem było ocalenie ginących i niekiedy zapominanych przejawów folkloru własnego regionu oraz jego upowszechnianie poprzez przygotowywanie i prezentacje w rozmaitych formach artystycznych: widowiskach teatralnych, występach śpiewaczych czy tanecznych. Początki działalności zespołu nie były łatwe, trzeba było pokonywać wiele trudności organizacyjnych i finansowych. Pierwsze występy zespołu udowodniły, że nieustanna walka o jego powstanie i funkcjonowanie była bardzo potrzebna. Członkami zespołu są w większości przedstawiciele starszego pokolenia. Dzięki ich pamięci oraz zapałowi grupy młodszych członków formacji, udało się zebrać imponujący zbiór wspomnień mieszkańców Giedlarowej i najbliższej okolicy w formie spisanych wywiadów a także nagrań fonicznych, zawierających znakomite przykłady tradycyjnych pieśni i melodii tanecznych, wykonywanych przez autentycznych śpiewaków i muzykantów.

Poza własnymi zdobyczami terenowymi zespół bardzo często korzysta z zasobów archiwum etnograficznego m.in. Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej czy Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie, co pozwala na weryfikowanie pozyskiwanych przez siebie wiadomości, dotyczących m.in. różnych obrzędów i zwyczajów z okolic Giedlarowej, a następne ich właściwe wykorzystywanie w przewidzianych tradycją kontekstach.

Współpracuje z wieloma instytucjami i organizacjami, które kierują do zespołu zaproszenia na gościnne występy, konkursy folklorystyczne, festiwale czy wspólne imprezy. Wystawiane przez „Folusz” prezentacje cechuje dbałość o wyraz artystyczny, z bardzo charakterystycznym dla tego zespołu unikaniem występów z elementami tanich efektów scenicznych. Wiarygodności wspominanym widowiskom przydaje starannie przygotowywana scenografia i używanie jako rekwizytów autentycznych sprzętów gospodarskich. Często są to przedmioty „uratowane” przed spaleniem lub zniszczeniem. W widowiskach podawane są autentyczne, tradycyjne potrawy, charakterystyczne dla regionu, np. kapusta z grochem, pierogi, gołąbki, kaszaki jaglane i gryczane, chleb razowy, korowol (weselny), racuchy i inne. Stroje używane przez członków zespołu są odtworzeniem autentycznej odzieży, noszonej w Giedlarowej i okolicach w początkach XX wieku. Wszystkie te elementy są widoczne w szeregu zrealizowanych do tej pory widowisk. Są to m.in. Giedlarowskie wesele, Owsiorze, Herody, Kolęda z rajem, Kolęda z gwiazdą, Z kozo na Nowy Rok, Giedlarowskie Droby, Kolęda z turoniem, Kolęda z szopką, Kolęda z bożkami, Kolęda na Trzech Króli, Szczodroki, Wieńcowiny, Zapusty, Schadzka [wspólne modlitwy za zmarłego], Na odpust do Leżajskiej Pani, Czas oczekiwania, Jarmark odpustowy „Na św. Michoł”, Wielgo Sobota w Giedlarowej. W swoim repertuarze zespół posiada także tańce przeworskie, rzeszowskie, lasowiackie, a najmłodsi członkowie (dzieci 6-12 lat) pokazują zabawy i tańce lasowiackie.

Do najważniejszych osiągnięć „Folusza” należą: Złota Spinka – I miejsce (2004), Brązowa Spinka – III miejsce (2008), Srebrna Spinka – II miejsce (2009) w Ogólnopolskich Konkursach Grup Kolędniczych w Bukowinie Tatrzańskiej; I miejsce w Wojewódzkim Konkursie „Ludowe obrzędy i zwyczaje” w Tyczynie (w latach: 2004, 2009 i 2012); Nagroda Marszałka Województwa Mazowieckiego w Europejskich Nadbużańskich Spotkaniach Folklorystycznych w Sokołowie Podlaskim za Weselny prolog (2005); Nagroda Polskiego Radia w Ogólnopolskim Sejmiku Teatrów Wiejskich w Tarnogrodzie za widowisko Zmówiny (2005); Nagroda Główna – „Złoty turoń” (w latach: 2010, 2012, 2014) i I nagroda (w latach: 2006, 2007, 2009) w Wojewódzkim Przeglądzie Grup Kolędniczych w Kolbuszowej; Nagroda Specjalna w Wojewódzkich Spotkaniach Kapel i Śpiewaków Ludowych w Błażowej (2009); I miejsce w konkursie „Podkarpacki stół wigilijny oraz obrzędy bożonarodzeniowe” w Rzeszowie (2009); I nagroda za wieniec dożynkowy i jego ośpiewanie w Podkarpackim Konkursie Wieńców Dożynkowych w Radomyślu Wielkim (w latach: 2000, 2004, 2005); I miejsce w Wojewódzkim Konkursie „Ludowe obrzędy i zwyczaje” w Giedlarowej (2015); III miejsce na Ogólnopolskim Konkursie Tradycyjnego Tańca Ludowego (2015); I miejsce na Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów i Grup Kolędniczych w Lublinie (2016).

Za swoją działalność związaną z upowszechnianiem tradycji i ludowych obyczajów zespół „Folusz” doczekał się także uznania ze strony władz samorządowych. Otrzymał Medal Uznania Wójta Gminy Leżajsk (2005), nagrodę Powiatu Leżajskiego (2010) oraz nagrodę Zarządu Województwa Podkarpackiego (2010).

Prezentując swój folklor zespół występował w Suchej Horze i we Vranowie (Słowacja) podczas Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego oraz w Czortkowie i Pereczynie na Ukrainie. W 2009 r. „Folusz” reprezentował województwo podkarpackie na Dożynkach Prezydenckich w Spale.

Zespół dokonał także rejestracji niektórych widowisk i pieśni przy współpracy z red. Jerzym Dynią (TVP Rzeszów S.A.). Zostały one wydane jako integralne części wydawnictw albumowych: Giedlarowskie wesele, Na św. Michoł, Słoma w życiu człowieka wczoraj i dziś, Ten magiczny len, Foluszowe po giedlarowsku kolędowanie.

Przez prawie 20 lat działalności „Folusza” przewinęło się wielu folklorystycznych zapaleńców, oddanych bez reszty krzewieniu i upowszechnianiu kultury ludowej. Na szczególne słowa uznania zasługuje Małgorzata Kula – założycielka, opiekunka, instruktorka i twórca scenariuszy widowisk, jednocześnie prezes Stowarzyszenia Miłośników Folkloru Wsi Leżajskiej. Od początku działalności zespołu współpracowała z Wojewódzkim Domem Kultury w Rzeszowie oraz Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej konsultując swoje widowiska z pracownikami tych instytucji: Czesławem Drągiem i Jolantą Dragan. Od początku działalności zespołu wspierał ją muzyk – Stanisław Osip, instruktor giedlarowskiego GOK-u (pracujący jeszcze ze wspominanym wcześniej, działającym na początku lat 70. XX wieku zespołem tanecznym). W pracach zespołu zawsze były obecne córki pani Małgorzaty, które zarażone pasją swojej mamy w chwili obecnej same zajmują się folklorem: Maria – obecnie instruktor w WDK w Rzeszowie jest etnologiem (UJ) a Jadwiga – choreografem, dziś opiekująca się „Foluszem” po przejściu mamy na emeryturę.

Jolanta Dragan