Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu powołane zostało przez Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz władze województwa kieleckiego jako oddział Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach (obecnie Muzeum Narodowego) w 1968 roku. Decyzja ta była próbą odrobienia zaległości w poznaniu i dokumentacji tego działu kultury ludowej, który w badaniach folklorystycznych i literaturze etnograficznej został zarysowany niezwykle skromnie i fragmentarycznie. Organizację instytucji powierzono Danucie Słomińskiej – Paprockiej. Autorami scenariusza pierwszej wystawy stałej byli etnomuzykolodzy: Jadwiga Sobieska z Zespołu Folkloru Instytutu Sztuki PAN i Jan Stęszewski - pracownik naukowy PAN i ówczesny Prezes Związku Kompozytorów Polskich.

19 maja 1975 roku otwarta została ekspozycja stała, poświęcona polskim instrumentom ludowym oraz wystawa poświęcona ludowym instrumentom z terenu województwa kieleckiego. W 1977 roku Międzynarodowa Rada Muzyki Ludowej UNESCO uznała MLIM w Szydłowcu za  pierwsze w świecie muzeum ludowych instrumentów muzycznych jednego kraju. Od 30 grudnia 2004 roku organizatorem MLIM w Szydłowcu jest Samorząd Województwa Mazowieckiego.

Dziś MLIM w Szydłowcu jest jedyną tego typu placówką specjalistyczną w kraju. Obecnie w zbiorach Muzeum znajduje się prawie 3 tys. muzealiów. Zbiory etnograficzne to przede wszystkim instrumenty i narzędzia muzyczne stanowiące dorobek bogatej twórczości, która powstawała w domowych warsztatach, wytwórniach jak i w fabrykach polskich i zagranicznych. Zbiory artystyczno – historyczne to m.in. kolekcja obrazów o tematyce muzycznej oraz XVI i XVII – wieczne dokumenty związane z działalnością cechów szydłowieckich.

Siedzibą Muzeum jest wczesnorenesansowy Zamek Szydłowieckich i Radziwiłłów, który odzyskał piękny wygląd dzięki rewitalizacji przeprowadzonej w latach 2013 – 2014. 26 X 2015 roku uroczyście otwarto nową wystawę stałą Instrumenty … – zobaczyć i usłyszeć tradycję, (kurator i współautor dr Aneta Oborny – dyrektor MLIM w Szydłowcu, konsultant wystawy w zakresie muzykologii prof. Zbigniew J. Przerembski, autorzy i realizatorzy: Katarzyna Zedel – specjalista ds. zbiorów, Zofia Radwańska – asystent muzealny).

MLIM w Szydłowcu to wyjątkowe i jedyne tego typu muzeum w Polsce, gdzie tematyka polskiego instrumentarium ludowego ukazana jest w niezwykły i oryginalny sposób, w nowej aranżacji, dostosowanej do współczesnego odbiorcy w każdym wieku.Nowa wystawa stałaukazuje ludowe polskie instrumentarium w interdyscyplinarnym otoczeniu oryginalnych obrazów oraz fotogramów prezentujących rysunki, grafiki, archiwalne zdjęcia dokumentujące instrument w ikonografii i przedstawiające go jako inspiratora artystów. Prezentowana jest na niej ok. 1/8 część zbiorów szydłowieckiego Muzeum, w układzie kapel reprezentujących najważniejsze polskie regiony etnograficzne oraz wg instrumentologicznego podziału Hornbostla i Sachsa ze względu na źródło dźwięku (idiofony, membranofony, chordofony, aerofony). Wystawa ma oprawę multimedialną (panele dotykowe – którym zaaplikowano ścieżki dźwiękowe instrumentów z ekspozycji, fragmenty filmów, zdjęcia i informacje o instrumentarium; ekrany TV z filmami o Muzeum i filmem instruktażowym w jaki sposób wykonuje się muzykę na wybranych instrumentach z ekspozycji).

W okresie swojej 41 – letniej działalności Muzeum realizowało działania zgodne z zapisami statutowymi, do których należy przede wszystkim gromadzenie, przechowywanie, konserwowanie, opracowywanie i udostępnianie zbiorów z zakresu ludowego instrumentarium muzycznego, narzędzi i warsztatów pracy budowniczych instrumentów i związanych z tym tematem dokumentacji, fotografii, zabytków sztuki oraz archiwaliów historycznych i artystycznych dokumentujących dzieje Szydłowca i Ziemi Szydłowieckiej. Muzeum zorganizowało ok. 120 wystaw w siedzibie oraz poza siedzibą ze zbiorów własnych oraz innych instytucji, 67 koncertów oraz realizowało wiele innych działań edukacyjnych i popularyzatorskich (wykłady, warsztaty, sesje popularnonaukowe, plenery, konkursy, lekcje muzealne). Od 1985 roku Muzeum organizuje Ogólnopolski Konkurs na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych. W roku 2016 odbędzie się V edycja tego konkursu.

Muzeum systematycznie zleca konserwację muzealiów, której celem jest zatrzymanie procesów niszczenia, odnowienie i przywrócenie wyglądu ekspozycyjnego. Od 2011 do końca 2015 roku, dzięki uzyskanym dotacjom, konserwacji poddano łącznie 166 eksponatów. W latach 2014 – 2015, dzięki dotacji ze środków unijnych, Muzeum zrealizowało projekt Instrumenty … – zobaczyć i usłyszeć tradycję – zwiększenie walorów estetyczno – edukacyjnych oraz poprawa funkcjonalności MLIM w Szydłowcu poprzez modernizację przestrzeni ekspozycyjno – magazynowych, który pozwolił stworzyć instytucję niemal od podstaw.

Projekt obejmował stworzenie nowej wystawy stałej (nowa koncepcja, scenariusz, oprawa techniczna), zakup: nowoczesnych ekspozytorów i sprzętu ekspozycyjnego do sali wystaw czasowych,  nowoczesnego, elektronicznie obsługiwanego sprzętu do przechowywania muzealiów w magazynach zbiorów; nawilżaczy do utrzymania właściwych warunków klimatycznych w pomieszczeniach z eksponatami, sprzęt multimedialny (panele dotykowe, ekrany TV, komputery, drukarki), modernizację monitoringu, systemu ppoż, działania promocyjne.

Najważniejsze osiągnięcia artystyczne, wydawnicze i edukacyjne: w 2007 roku wyróżnienie w I edycji konkursu Mazowieckie Zdarzenie Muzealne – Wierzba 2006 za wystawę czasową Powstanie styczniowe. Powstanie Narodowe. Epizod szydłowiecki; w 2012 roku wyróżnienie w VI edycji konkursu Mazowieckie Zdarzenie Muzealne – Wierzba 2011 za wystawę czasową Dudy – niezwykły instrument muzyczny; w 2013 roku III nagroda w konkursie Mazowieckie Zdarzenie Muzealne – Wierzba 2012 za wystawę czasową Harmonie – gra cały świat; w 2015 roku II nagroda w konkursie Mazowieckie Zdarzenie Muzealne – Wierzba 2014 za cykl wydarzeń artystycznych, naukowych i edukacyjnych pod hasłem Kobieta z harfą – wokół sekretnej aury obrazu; 2013 roku Muzeum zorganizowało warsztaty gry na skrzypcach, basach, bębenku, harmonii i barabanie pod okiem mistrzów z regionu szydłowieckiego i przysuskiego, w ramach III edycji programu IMiT Szkoła Mistrzów Tradycji.

W 2015 r. stworzono wystawę Zobaczyć muzykę źródeł. Muzyka i ludowe instrumenty muzyczne w malarstwie Polskim, która jest pierwszą propozycją tego tematu w muzealnictwie polskim (prezentacja blisko 50 obrazów z 16 muzeów w Polsce, w tym z 5 muzeów narodowych – w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie).

W dorobku MLIM w Szydłowcu ważną pozycję zajmują wydawnictwa: materiały z sympozjum 30 lat Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu; książka autorstwa dr A. I. Oborny, wydana w 2010 roku z okazji 35 – lecia instytucji, pt. Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu 1975 – 2010. Historia. Zbiory; katalog autorstwa dr A. I. Oborny, wydany w 2015 roku, pt. Zobaczyć muzykę źródeł. Muzyka i instrumenty w malarstwie polskim, towarzyszący wystawie czasowej; informator do wystawy stałej w nowej aranżacji Instrumenty … - zobaczyć i usłyszeć tradycję.

Osiągnięcia ostatnich lat MLIM dostrzegło wydawnictwo MUZA, wydając książkę Polskie instrumenty ludowe autorstwa dr A. I. Oborny, która jest pierwszą kompleksowo traktującą temat publikacją, zawierającą ok. 250 zdjęć instrumentów ze zbiorów Muzeum.

W 2014 r. Muzeum było partnerem strategicznym Instytutu Muzyki i Tańca w pionierskim projekcie stworzenia strony internetowej dedykowanej polskim ludowym instrumentom muzycznym.

Materiały Muzeum w Szydłowcu