Anna Szyfer urodziła się 22 października 1931 roku w podwarszawskich Gołąbkach. W roku 1950 rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, jako specjalizację wybierając dialektologię, której poświęciła swoje pierwsze prace naukowe. Była uczennicą i magistrantką wybitnego językoznawcy Prof. Witolda Doroszewskiego, pod okiem którego stawiała pierwsze kroki w zakresie badań gwaroznawczych. Na pierwsze badania terenowe pojechała właśnie na Warmię i Mazury, które odtąd będą odgrywały ważną rolę w jej dalszych poczynaniach – nie tylko naukowych. Była także członkinią zespołu badawczego kierowanego przez Prof. dr hab. W. Antosiewicza, a jej zadaniem było zebranie materiału badawczego dotyczącego pasterstwa w Tatrach. Zgromadzony materiał stał się podstawą przygotowania pracy magisterskiej, a jak się później okazało i pomostem do etnografii. Podczas studiów była słuchaczką wykładów Prof. Anny Kutrzeby-Pojnarowej oraz Prof. Kazimierza Dobrowolskiego. Przez krótki czas współpracowała z Instytutem Historii Kultury Materialnej. Zanim jednak na dobre pochłonęły ją badania etnograficzne, pracowała także jako nauczycielka w Liceum Ogólnokształcącym w Ostrowi Mazowieckiej (na podstawie tzw. nakazu pracy), następnie przez kilka lat była pracowniczką Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej w Warszawie, by do 1967 roku być związana zawodowo z Pracownią Dialektologiczną Zakładu Językoznawstwa PAN. Dzięki tej pracy powróciła z badaniami na Warmię i Mazury.

W 1968 roku uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie etnografii na podstawie dysertacji pt. „Tradycyjna astronomia i meteorologia na Mazurach, Warmii i Kurpiach i jej współczesne przeobrażenia”. Była już wtedy Pani Profesor pracowniczką Ośrodka Badań Naukowych im. J. Kętrzyńskiego w Olsztynie. W latach 1970-1980 pełniła w nim funkcję zastępcy dyrektora do spraw naukowych. To czas intensywnych badań terenowych dotyczących konsekwencji kulturowych i społecznych migracji, jakie miały miejsce po zakończeniu II wojny światowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Jest autorką książki pt. „Społeczno-kulturowe przemiany wsi warmińskiej w latach 1945-1970” (Wyd. Ośrodek Badań Naukowych w Olsztynie), która w roku 1967 stałą się podstawą do otrzymania stopnia doktora habilitowanego. Efektem tych badań była też przygotowana pod redakcją Prof. Józefa Burszty i wydana w roku 1976 monografia pt. „Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków” (Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich). Rozdział autorstwa Anny Szyfer i opublikowany w tej monografii dotyczył zwyczajów, obrzędów i wierzeń mazurskich oraz warmińskich.

Kolejnym ważnym momentem w życiu zawodowym była przeprowadzka do Poznania w 1984 roku i podjęcie pracy w Instytucie Etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, z którym związana jest do dzisiaj. W 1987 roku na wniosek Rady Wydziału Historycznego UAM otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego w oparciu o wydaną w roku 1982 książkę pt. „Społeczność i kultura małego miasteczka. Studium na przykładzie Rynu” (Wyd. Ośrodek Badań Naukowych w Olsztynie).

Tytuł profesora zwyczajnego otrzymała w 1993 roku i w tym samym roku została kierowniczką Zakładu Etnologii Polski i Europy, później przekształconego w Zakład Etnologii Polski, którym kierowała do 2000 roku. Zawsze angażowała się w życie naukowe i organizacyjne Instytutu pełniąc przez pewien czas funkcję wicedyrektora Instytutu. Ważnym elementem jej pracy była dydaktyka i kontakt ze studentami, którym zawsze poświęcała dużo czasu i uwagi. Wielu z nich zachęcała do tego, by podejmując swoje pierwsze samodzielne badania naukowe wracali do miejsc swojego pochodzenia, by uważnie przyglądali się codzienności i poświęcali czas swoim rozmówcom. Prowadząc dla studentów pierwszego roku wykłady z Etnografii Polski zawsze opowiadała im o kłobukach, utopcach i czarownicach pokazując jednocześnie, że tradycyjne światy kultur ludowych wcale nie są światami minionymi. Wypromowała ponad osiemdziesięciu magistrów oraz ośmiu doktorów, a wszystkie prace przygotowywane pod jej opieką były oparte na badaniach terenowych. 

Pani Profesor była zwolenniczką i propagatorką „teorii światów społecznych” szczególnie przydatnej w badaniach kultur pogranicza. Jej ostatnie prace naukowe poświęcone są zagadnieniom życia kulturalnego, przede wszystkim w małych ośrodkach miejskich i na wsiach. Sama udokumentowała wiele z przejawów aktywności kulturalnej na pograniczach, na wschodzie i na południu Polski. Nigdy też nie porzuciła Warmii. Ukochanej wsi Woryty, poświęcona została wydana w 2000 roku monografia „Jest taka wieś. Typowa czy inna?” (Wyd. Zakład Poligraficzno-Graficzny MDruk w Wągrowcu), w której autorka opisuje przede wszystkim fascynujący krajobraz społeczny, historie życia jej mieszkańców i skomplikowane losy kształtowania się sąsiedzkich stosunków. Woryty były jej miejscem na ziemi, a ceglany dom z zielonymi oknami, okolony kojącą zielenią, miejscem odpoczynku i spotkań towarzyskich z wychowankami i współpracownikami. Bardzo ważną pozycją w dorobku Pani Profesor jest wydana w 2006 roku książka „Zapisane w pamięci. Z badań etnografa” (Wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk). Autorka zadedykowała ją: „Starszym etnografom dla przypomnienia – młodszym do pokazania, że badania etnograficzne w terenie mogą być również fascynującą przygodą”. I o badaniach terenowych jest ten zbiór anegdot, historyjek, ale i poważnych refleksji. Z tej pozycji czytelnik dowiaduje się o kulisach badań terenowych, w tym o tych pierwszych – prowadzonych w mazurskim Piszu, jeszcze podczas praktyk studenckich zorganizowanych dla studentów warszawskiej dialektologii.  Pasją Pani Profesor było nie tylko nauka i badania terenowe, ale i harcerstwo oraz taternictwo. Ze Związkiem Harcerstwa Polskiego była związana od 1945 roku, będąc przez wiele lat czynną instruktorką. Prowadziła m.in. Zastęp Czarnych Krów. Drugą pasją było chodzenie po górach i wspinaczki nie tylko na szczyty Tatr polskich, ale i innych europejskich szczytów.

Ważniejsze prace autorstwa Prof. dr hab. Anny Szyfer:Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków (1968); Tradycyjna astronomia i meteorologia ludowa na Mazurach, Warmii i Kurpiach i jej współczesne przeobrażenia (1969); Przemiany społeczno-kulturowe na wsi warmińskiej w latach 1945-1970 (1971); Społeczność i kultura małego miasta: studium na przykładzie Rynu (1982); Warmiacy: studium tożsamości (1996); Jest taka wieś. Typowa czy inna? (2000); Zapisane w pamięci (2006); Ludzie pogranicza. Kulturowe uwarunkowania osobowości (2005); Aktywność kulturalna wsi polskiej. Wczoraj, dzisiaj, jutro (2011).

Jest jedno zdanie, które doskonale charakteryzowało Profesor Annę Szyfer. Zdanie to wypowiedział jeden z jej pierwszych informatorów – Mazur Gustaw Optacy: „Patrzeć, słuchać – rozumiejąc”. Słowa te wypowiedziane przez niego w 1951 roku wyznaczyły jej naukową drogę, a dzięki Jej naukom – także i drogę niejednego z jej wychowanków i wychowanek.

Prof. Anna Szyfer zmarła 24 lipca 2018 r.

Anna Weronika Brzezińska