Kapela Braci Byrtków to jedna z nielicznych już autentycznych kapel góralskich z Beskidu Żywieckiego. Edward Byrtek, który był najwybitniejszym dudziarzem na Żywiecczyźnie, oraz bracia, wirtuozi skrzypiec – Józef i Władysław są mieszkańcami Pewli Wielkiej w gminie Jeleśnia. Byrtkowie występowali również jako soliści, ale przy różnych okazjach tworzyli tradycyjną góralską kapelę złożoną z dud żywieckich i skrzypiec.

Są kontynuatorami znakomitej rodzinnej tradycji, zapoczątkowanej przez ojca, legendarnego skrzypka samouka Karola Byrtka (1907-1989). Wraz ze szwagrem – dudziarzem Władysławem Plutą (1920-1992), synami – Józefem (1933), Władysławem (1936-2021) oraz Edwardem (1944-2019), a także okazjonalnie występującymi z nimi córkami – śpiewaczkami Krystyną (1952) i Władysławą (1956), Karol Byrtek stworzył Kapelę Rodziny Byrtków, która w latach 60., 70. i 80. była wielokrotnie nagradzana w najbardziej prestiżowych konkursach za autentyzm i wierność przekazu. Kapela występowała w kraju i podczas zagranicznych wojaży z działającymi wówczas żywieckimi zespołami folklorystycznymi: Beskidami, Jodłami i Groniami.

Synowie grają obecnie ten sam repertuar co ojciec. Są to przede wszystkim melodie pasterskie, hajduk, siustany, koń, sarna, obyrtki. Wybitny, nieżyjący już, znawca folkloru muzycznego Żywiecczyzny Józef Mikś dokonał zapisów nutowych tych melodii i opublikował je w książce „Muzyka Beskidu Żywieckiego”, by udokumentować zachowany tylko na tym terenie stary sposób gry, współcześnie określany jako heterofonia („polega na prowadzeniu przez skrzypce i dudy tej samej melodii tak, jak pozwala na to instrument, wprawa i fantazja muzyczna grającego”). Ten sposób gry przynosi Kapeli Byrtków ciągle nowe sukcesy. Kapela jest laureatem festiwalu w Kazimierzu Dolnym (nagroda główna w kategorii kapel – Baszta, 2008), a wszyscy bracia mają na koncie wiele nagród indywidualnych i zespołowych Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu oraz Konkursu Gry na Unikatowych Instrumentach Ludowych w Wieprzu k. Żywca. Wzięli udział w koncercie z cyklu „Muzyka źródeł” (2013), poświęconym muzyce Beskidu Żywieckiego, który odbył się w ramach 16. Festiwalu Folkowego Polskiego Radia „Nowa tradycja”.

Józef Byrtek (urodzony w 1933 roku) – syn Karola Byrtka, skrzypek, najstarszy z trzech braci muzyków, urodził się w Pewli Wielkiej, gdzie mieszka do dzisiaj. Był kolejarzem, obecnie jest na emeryturze. Gry na skrzypcach nauczył się już we wczesnym dzieciństwie. Jego pierwszym nauczycielem był ojciec, z którym to w późniejszych latach występował w rodzinnej kapeli. Grywał na weselach w Pewli Wielkiej i w okolicznych miejscowościach. Koncerty z zespołami regionalnymi rozpoczął w latach 70. Grał w kapeli zespołu Sędzioły z Żywca u boku Jana Brodki. Następnie występował z wujem, Władysławem Plutą, w Regionalnym Zespole Pieśni i Tańca Jeleśnianka z Jeleśni. Laureat wielu nagród indywidualnych, m.in. konkursu odbywającego się w ramach Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu czy Konkursu Gry na Unikatowych Instrumentach Ludowych w Wieprzu k. Żywca. Laureat nagród zespołowych, zdobytych m.in. na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem czy podczas Festiwalu Folkloru Górali Polskich.

Władysław Byrtek (urodzony w 1936 roku-zmarł 10 sierpnia 2021 r.) – skrzypek oraz śpiewak, który urodził się w Pewli Wielkiej jako drugi syn Karola Byrtka. Był szewcem. Grał na skrzypcach, dudach, bębnie i perkusji. Naukę gry na instrumentach pobierał od dziadka Józefa, a następnie od ojca. Początki jego kariery artystycznej to granie w rodzinnej kapeli na weselach i wiejskich zabawach. W latach 70. wraz z ojcem i młodszym bratem Edwardem grali jako kapela Regionalnego Zespołu Pieśni i Tańca Jodły z Żywca. Laureat wielu nagród indywidualnych, m.in. Konkursu Gry na Unikatowych Instrumentach Ludowych w Wieprzu k. Żywca, Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu czy Sabałowych Bajań w Bukowinie Tatrzańskiej. Z bratem Edwardem w zdobyli Basztę, nagrodę główną w kategorii kapel na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym (2008).

Edward Byrtek (1944-2019) – dudziarz. Urodzony w Pewli Wielkiej, najmłodszy z braci Byrtków, z którymi współtworzył tradycyjną żywiecką kapelę góralską. Od najmłodszych lat przysłuchiwał się melodiom, które ojciec wygrywał na skrzypcach oraz pieśniom, które często śpiewała mu matka. Grę na dudach żywieckich rozpoczął w wieku 15 lat u swojego wuja Władysława Pluty. Był również uczniem Antoniego Piechy, dudziarza z Huciska. Uczył się metodą pamięciowo-słuchową. Był członkiem kapeli Zespołu Pieśni i Tańca Gronie z Żywca oraz kapeli Regionalnego Zespołu Pieśni i Tańca Jodły z Żywca, z którą w latach 70. wyjechał koncertować do Stanów Zjednoczonych. Laureat wielu nagród indywidualnych, m.in. konkursu w ramach Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu oraz Konkursu Gry na Unikatowych Instrumentach Ludowych w Wieprzu k. Żywca. Z bratem Władysławem zdobyli Basztę na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym (2008). Edward Byrtek był także znanym i cenionym budowniczym dud żywieckich, za które niejednokrotnie zdobywał nagrody w konkursach na budowę instrumentów ludowych.

Darek Kocemba

http://www.polskieradio.pl/8/478/Artykul/1632421,Rozmowy-z-laureatami-Nagrod-im-Oskara-Kolberga