Organizator festiwalu Limanowska Słaza, organizator licznych warsztatów międzypokoleniowych i popularyzator kultury ludowej Lachów Limanowskich

Limanowa, Lachy Limanowskie, woj. małopolskie

Limanowski Dom Kultury (LDK) przed dwudziestu laty, gdy już okrzepły nowe podziały administracyjne, opisywał swoje zadania: „ochrona dziedzictwa kulturowego, inspiracja życia kulturalnego, tworzenie warunków do samorealizacji mieszkańców”. Dzieje się to w rozległym regionie dumnym z bogactwa zróżnicowanych kultur tradycyjnych (lachowskich i góralskich), w atrakcyjnym turystycznie beskidzkim krajobrazie, zamieszkanym przez ludzi zakorzenionych, dynamicznych i pracowitych.

Formalnie powstał 21 kwietnia 1976 roku jako Miejski Ośrodek Kultury, najpierw zlokalizowany w siedzibie Muzeum Ziemi Limanowskiej. Był to Klub „U Marsów”.

Cenną inicjatywą rozpoczętą przez kierującego placówką Jerzego Obrzuta (do śmierci w 1991 roku) była Limanowska Słaza, późnojesienne spotkanie zespołów tradycyjnych, gawędziarzy i śpiewaków z całego obszaru zlikwidowanego wówczas powiatu. Ta silna pozycja LDK w regionie trwa do dziś, a Limanowska Słaza rozwijała się i przekształcała wraz z upodmiotowieniem tradycji, czemu sprzyjał udział w komisjach konkursowych takich postaci jak etnograf profesor Roman Reinfuss wraz ze współmyślącymi z nim etnomuzykologami, choreografami, instruktorami, językoznawcami: Aleksandra Szurmiak-Bogucka, Krystyna Kwaśniewicz, Janina Kalicińska, Michalina Wojtas, Józef Bubak. Konsekwencja i profesjonalizm organizatorów oraz potencjał dialogujących z nimi uczestników, zawsze dbających o każdy detal tradycji swoich miejscowości, sprawiły, że w 2025 roku Festiwal Folklorystyczny Limanowska Słaza, decyzją minister Hanny Wróblewskiej, został wpisany do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Po kilku latach udało się wreszcie w kryzysowym roku 1983 oddać do użytku nowoczesny budynek – Dom Młodzieży imienia Janka Krasickiego (urodzonego w przylegających do Limanowej Sowlinach) – i w nim umieszczono limanowski MOK. Mimo ideologicznej presji i takiegoż sztafażu działania w sferze kultury były przede wszystkim otwarciem na kreatywność i spotkaniem z niecodziennością. Funkcjonowanie pracowni artystycznych, zespołów, kół teatralnych, Dyskusyjnego Klubu Filmowego, kina „Klaps” oraz licznych przedsięwzięć teatralnych i muzycznych – to praca nie do przecenienia.

W latach 80. działał w LDK dziecięcy teatr lalkowy „Psotek”, którego jednym z sukcesów był Bal u Króla Lula (1985). To jedna z cennych inicjatyw Stanisławy Obrzut. Pod jej opieką funkcjonowała także Młodzieżowa Grupa Teatralna „SOTI” współpracująca z Jerzym Zoniem, twórcą i reżyserem teatru KTO. Życie teatralne w LDK od roku 2009 kontynuuje Teatr „Co się stało?!”.

Po przełomie roku 1989, a w wymiarze samorządowym – 1990, pojawiły się nowe zadania. Kierowany w latach 1992–1996 przez Mieczysława Kędrę LDK przejął na mocy uchwały Zarządu Miasta z 1992 roku opiekę nad działającymi przy innych instytucjach zespołami, jak orkiestra dęta „Echo Podhala” i zespół regionalny „Limanowianie”, obecnie imienia Ludwika Mordarskiego, pedagoga i kierownika, wielce zasłużonego dla poznania i utrwalenia lokalnego dziedzictwa, także kultury pasterskiej, i przedstawiania jej w Małopolsce i niemałej części reszty świata.

Od 1994 roku Miejski Ośrodek Kultury zarządzał kompleksem hotelowym, który wielokrotnie gościł towarzyszące Limanowskiej Słazie Ogólnopolskie Seminaria Folklorystyczne, merytorycznie przygotowywane przez nowosądecki Wojewódzki Ośrodek Kultury (następnie pod nazwą Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ). Obejmowały one wykłady specjalistów – etnografów, choreografów, językoznawców, ale też lokalnych liderów, regionalistów, animatorów, instruktorów i kierowników zespołów, a prelekcje były uzupełniane wyjazdami studyjnymi do subregionów, które były tematem szkoleń. Spotkania z ludźmi żywo zaangażowanymi w pielęgnowanie swoich tradycji bezsprzecznie były ważnym doświadczeniem poznawczym, zwłaszcza dla osób z regionów, gdzie dominuje poczucie o niemal wyłącznie ornamentacyjnych funkcjach elementów kultury ludowej. Ukształtowanie się formuły festiwalu i seminarium miało miejsce w czasie sprawowania funkcji dyrektora przez Stanisławę Obrzut, w latach 1997–2013.

Nie sposób wyliczyć wielu przedsięwzięć kulturalnych, koncertów, spotkań, imprez plenerowych, Dni Limanowej, które odbywały się w Limanowskim Domu Kultury i przy jego udziale organizacyjnym. Należy do tego dodać działalność na szerszych polach – współpracę z innymi instytucjami, na przykład przy Ogólnopolskim Konkursie Recytatorskim, Festiwalu Teatrów „Bajdurek”, folklorystycznym Święcie Dzieci Gór i awangardowym ULICA Festiwal.

W nowych uwarunkowaniach LDK uczestniczył w licznych projektach, w tym w euroregionalnym polsko-słowackim, lachowsko-góralskim (Dolný Kubín) pod tytułem Tańce, stroje i instrumenty pasterskie regionu lachowsko-orawskiego (2017).

Pod koniec drugiej dekady XXI wieku konieczność modernizacji budynku stała się dojmująca. Dzięki pozyskaniu środków zewnętrznych i determinacji dyrektor Magdaleny Szczygieł-Smagi, stojącej na czele LDK od roku 2013, wspieranej przez profesjonalny zespół i władze miasta, budynek wyremontowano, powiększono, zmodernizowano salę kinowo-widowiskową, scenę i pracownie. W czasie remontu, od 2017 roku, działalność LDK przeniesiona została do budynków szkolnych w znajdującej się w granicach miasta Łososinie Górnej. W odnowionym gmachu, mieszczącym także biblioteki, Limanowski Dom Kultury od jesieni 2021 roku z nową dynamiką i w lepszych warunkach rozwija swoją działalność.

Są to między innymi działania warsztatowe dla wszystkich pokoleń. Jednostka prowadzi między innymi: warsztaty ceramiczne, plastyczne, kreatywne, zajęcia robótek ręcznych. W ofercie jednostki szczególne miejsce zajmują zajęcia międzypokoleniowe. Podczas nich upowszechnia się i prezentuje dawne umiejętności, a także poznaje zwyczaje związane z praniem, prasowaniem, maglowaniem tkanin, wyrobem masła i pieczeniem chleba. Pracownie LDK popularyzują dawne zwyczaje, obrzędy i tradycje regionu wśród młodego pokolenia. Są to: plecenie wianków na zakończenie oktawy Bożego Ciała, komponowanie tradycyjnych snopków zielnych na święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz warsztaty z plastyki obrzędowej związanej ze świętami Bożego Narodzenia i bibułkarskie.

Świadectwem szacunku dla trwałego depozytu przeszłości i wytyczania dlań nowych szlaków jest powstała w 2016 roku Limanowska Orkiestra Kameralna i jeszcze młodszy Chór LimaNovum, który w 2022 roku wykonał nagrodzone w konkursie „LUDOWO na NOVO” pieśni skomponowane przez młodych kompozytorów. Wierność tradycji, kolbergowska pasja poznawania i ocalania to wciąż młoda i inspirująca idea, odważnie realizowana w Limanowej.

Artur Czesak