Waleria Prochownik, urodzona w 1943 roku, mieszka i pracuje w Żywcu Sporyszu u podnóża góry Grojec. Jej twórczość literacka już od trzydziestu pięciu lat promuje piękno Ziemi Żywieckiej. Wiersze, proza, gawędy, widowiska sceniczne pisane językiem literackim i gwarą zyskują wielkie uznanie nie tylko wśród społeczności lokalnej, ale także podczas wydarzeń o zasięgu ponadregionalnym i ogólnopolskim: w konkursach gawędziarskich „Sabałowe Bajania” w Bukowinie Tatrzańskiej, „Posiady Gawędziarskie” w Przybędzy i w kolejnych edycjach konkursu literackiego im. Jana Pocka, organizowanego przez Stowarzyszenie Twórców Ludowych (była trzykrotnie laureatką nagrody głównej). Pisarka aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym, jest ważną postacią ruchu folklorystycznego regionu. Jest członkinią Grupy Literackiej ,,Gronie'' działającej przy Towarzystwie Miłośników Ziemi Żywieckiej, współpracuje ze Stowarzyszeniem Społeczno-Kulturalnym „Grojcowianie” w Wieprzu oraz należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie (w archiwach sekcji literackiej STL zgromadzono jej bogaty dorobek twórczy z zamiarem publikacji monograficznej).

Współpracuje z Zespołem Regionalnym ,,Grojcowianie” z Wieprza, który wystawia napisane przez nią regionalne widowiska sceniczne („Boże Narodzenie w Beskidach”, „Mojka – dziod”, „Kolędnicy”, o zbójnikach żywieckich „Ej byli chłopcy, byli”). Występowała w żywieckim amfiteatrze pod Grojcem podczas Festiwalu Górali Polskich w trakcie Tygodnia Kultury Beskidzkiej. Jest współautorką scenariusza filmu oraz tłumaczenia dialogów na gwarę ,,Smutny i radosny XX wiek Jonka spot Grojca".

Od wielu lat jest związana z Żywiecką Biblioteką Samorządową. Bierze aktywny udział w imprezach, spotkaniach autorskich i konkursach organizowanych przez tę instytucję: „Europejskie Dni Dziedzictwa”, „Międzynarodowa Noc z Andersenem” odbywająca się w Żywcu i w Kysuckiej Kuźnicy w Cadcy na Słowacji (na tę okoliczność napisała dwa scenariusze przedstawień, które prezentowane były przez dzieci ,,Podarunek Matki Boskiej, czyli skąd żywieckie góralki mają takie piękne kwieciste spódnice” i „Wieczysty Muzykant”). Chętnie prezentuje swoją twórczość, szczególnie gawędy pisane gwarą, na spotkaniach organizowanych przez bibliotekę dla członków Polskiego Związku Niewidomych, Koła Terenowego w Żywcu.

Uczestniczy w organizacji imprez kulturalnych przez Koło Gospodyń Wiejskich, Klub Środowiskowy „Globik”, Akcję Katolicką. Współpracuje z Radiem Diecezjalnym „Anioł Beskidów”.

Pisarka posiada w swoim dorobku publikacje indywidualne: Rajski ogród, wydany w serii ,,Biblioteka Dziedzictwo” Stowarzyszenia Twórców Ludowych, Lublin 1994;  wydane przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej Boże Narodzenie w Beskidach, Żywiec 2009 i Wcielenia. O kobietach prawie wszystko, Żywiec 2010.

Publikowała wiele w wydawnictwach zbiorowych Grupy Literackiej ,,Gronie” im. E. Zegadłowicza: A drzewa schylają korony. Wybór wierszy religijnych. Żywiec 1992; Przytulone do serca. Wybór wierszy. Żywiec 1996; Nasza droga 1957 - 1998. Wybór wierszy. Żywiec 1998; Uśmiech kwiatów. Wybór wierszy Żywiec 2002; Antologia poezji. Żywiec 2008; Przyjdźże Jezu do żywieckich górali. Kraków 1993. Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej oddział Kraków. Systematycznie ogłasza swoje pisarstwo w czasopismach regionalnych „Karta Groni” i „Gronie”, wydawanych przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej oraz w ,,Kalendarzu Żywieckim”. Jej twórczość znalazła także miejsce w ogólnopolskich antologiach poezji i prozy ludowej m.in.: Wieś tworząca. Lublin l990; Pobożnych diabeł kusił. Antologia Nadnaturalnej Prozy Ludowej. Lublin 1998; Na skibie czarnej serce swoje złoże, Lublin 2009; Piszę wiersze matczyną mową sękatą bólem, Lublin 2010; A duch wieje kędy chce. Almanach Poezji Religijnej, Lublin 201l; Kalendarz 2002, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników. Włocławek 2002.

Waleria Prochownik jest laureatką wielu nagród, z których najważniejsze podkreślają jej zasługi dla regionu, to m.in.: Medal Pamiątkowy Miasta Żywca (1987); Medal Pamiątkowy Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej (1990); Zasłużony Działacz Kultury (1994); Nagroda Polskiego Radia (1995); nagroda za pracę „Tradycje i zwyczaje okresu Wielkopostnego na Żywiecczyźnie”, w postaci wycieczki do Rzymu z okazji 20-lecia Pontyfikatu Jana Pawła II przyznana przez Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników (1998); Nagrody Starosty Żywieckiego (2000 i 2005); Wpis do Złotej Księgi Miasta Żywca (2008); Nagroda im. Władysława Orkana (2010).

Waleria Prochownik swą twórczością pisarską i gawędziarską zachowuje i chroni od zapomnienia gwarę oraz piękne tradycje regionu żywieckiego. Jej twórczość stanowi trwały i nieoceniony wkład w rozwój regionalizmu i dziedzictwa kulturowego Żywiecczyzny.

/red.K.M./