Towarzystwo Kultury Teatralnej w Warszawie jest najstarszą w Polsce i jedną z pierwszych w Europie organizacji ruchu teatrów ludowych. Korzenie stowarzyszenia sięgają powstania w roku 1907 Związku Teatrów i Chórów Włościańskich we Lwowie. Kolejnym ogniwem w dziejach organizacji był utworzony w roku 1919 w Warszawie, w odrodzonej Rzeczpospolitej, Związek Teatrów Ludowych. W 1929 r. dzięki inicjatywie Jędrzeja Cierniaka powstał w Warszawie Instytut Teatrów Ludowych, który inspirował i prowadził badania naukowe, działalność wydawniczą („Teatr Ludowy”), instruował i koordynował aktywność teatralną w większości regionów Polski. Po drugiej wojnie światowej prace stowarzyszenia zostały wznowione. W 1946 r. rozpoczęło działalność Towarzystwo Teatru i Muzyki Ludowej, w 1957 r. organizacja przyjęła nazwę Związek Teatrów i Chórów Ludowych, w 1962 r. - Związek Teatrów Amatorskich. Od roku 1971 działa pod obecną nazwą, jako prawny spadkobierca i kontynuator swych poprzedników, organizuje ruch teatrów wiejskich - jeden z najcenniejszych przejawów kultury lokalnej.
Towarzystwo Kultury Teatralnej we współpracy z terenowymi instytucjami kultury, stowarzyszeniami i animatorami działań artystycznych, pobudza aktywność środowisk wiejskich, wspiera nowe inicjatywy i poszukiwania twórcze, sprawuje pieczę merytoryczną, udziela organizacyjnego wsparcia. Na terenie całego kraju działa kilkaset wiejskich zespołów teatralnych, powstałych najczęściej z inicjatywy oddolnej i stanowiących wyraz potrzeb wyższego rzędu, szczególnego uwrażliwienia mieszkańców wsi i małych miast na tradycje regionalne. Teatry wiejskie są jednak przede wszystkim ekspozycją wspólnoty społecznej i unikatowych walorów kultury ludowej. Od 1984 r. zaznaczyła się w widowiskach teatralnych tendencja do rekonstruowania minionego życia na wsi, obrzędów rodzinnych, zwyczajów dorocznych, zajęć domowych. Inscenizacje te przybliżają widzom etnograficzną specyfikę kultury lokalnej, m.in. gwarę, repertuar wokalny, taniec i grę na instrumentach, co w kontekście niepowtarzalnej atmosfery przedstawienia, dialogów, spontanicznych zachowań, podnosi atrakcyjność przekazu.

Jednym z ważniejszych obszarów działalności Towarzystwa jest realizacja dorocznych edycji Sejmików Wiejskich Zespołów Teatralnych, organizowanych w formule przeglądów regionalnych (w Zamościu, Nowym Sączu, Lesznie, Pile, Siedlcach) oraz ogólnopolskiego etapu - sejmiku w Tarnogrodzie, na którym prezentują się zespoły najwyżej ocenione przez dotychczasowe komisje artystyczne. Sejmiki to konfrontacje najciekawszych wiejskich zespołów teatralnych, rekonstruujących na scenie stare ludowe tradycje i obyczaje z różnych regionów Polski. Dla twórców teatru ludowego spotkania w Tarnogrodzkim Ośrodku Kultury umożliwiają rozwój artystyczny i poznawczy, stwarzają okazję zdobywania teatralnych doświadczeń i umiejętności, pogłębiania wiedzy o kulturze i teatrze. Zajęcia warsztatowe prowadzone przez Radę Artystyczną pod przewodnictwem Lecha Śliwnika, z udziałem wybitnych aktorów, etnografów, etnomuzykologów zmieniają poziom artystyczny i merytoryczny prezentowanych widowisk teatralnych. W przedstawieniach widać skutki troski o sprawy warsztatu teatralnego: o scenariusz, wyrazistość akcji, prowadzenie roli, kontakt i dialog. Na przestrzeni lat zmieniały się zespoły i ich składy, kiedyś ogromną przewagę miały grupy złożone z ludzi starszych, dzisiaj jest coraz więcej młodych aktorów.

W 2013 r. odbędzie się w Tarnogrodzie XXX Sejmik ogólnopolski. W dotychczasowych edycjach konsekwentnie realizowano cele programowe: upowszechnianie dorobku teatrów wiejskich poprzez prezentacje przedstawień poza środowiskiem lokalnym, doskonalenie zespołów i instruktorów, pomoc metodyczną, tworzenie tradycji stałych spotkań i konfrontacji, inspirowanie teatrów wiejskich do korzystania z dorobku kultury ludowej. Szczególnym osiągnięciem Towarzystwa Kultury Teatralnej jako instytucji sprawującej pieczę nad organizacją Sejmików Wiejskich Zespołów Teatralnych jest systematyczna dokumentacja wieloletnich działań kulturotwórczych, w postaci pięciu cyklicznych publikacji książkowych, corocznych biuletynów (zawierających opisy widowisk, scenariusze, wnioski Rady Artystycznej), zapisów fonograficznych i dokumentacji filmowej.

/red.K.M./