Profesor dr hab. Jan Stęszewski, jeden z najbardziej zasłużonych etnomuzykologów polskich, urodził się  20 kwietnia 1929 r. w Koźminie Wielkopolskim. Studiował muzykologię i etnografię w latach 1948–1952 na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu u profesorów: Adolfa Chybińskiego, Mariana Sobieskiego, Eugeniusza Frankowskiego, Józefa Gajka. Rodowód wielkopolski sprawił, że bliska prof. Stęszewskiemu była też działalność prof. Łucjana Kamieńskiego z Uniwersytetu Poznańskiego w okresie międzywojennym, inicjatora systematycznych badań fonograficznych nad folklorem polskim. Jeszcze jako student brał udział w Ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego (1950-1954), pozostawiając w jej dokumentacji trwałe ślady wielkiego zaangażowania. Praca magisterska o Scherzach Fryderyka Chopina da znać w przyszłej twórczości naukowej Profesora. Dorobek badawczy Jana Stęszewskiego uwzględnia bowiem, obok muzyki tradycyjnej i ludowej, także dzieła unikatowe i dalece wysublimowane. W latach 1951-1975 związany był z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Praca doktorska pt. Problematyka historyczna pieśni kurpiowskich (1965) skupia się – podobnie jak Pieśni ludu pomorskiego (Toruń 1936) Ł. Kamieńskiego skoncentrowane są na fonogramach – na konkretnych, uchwytnych wymiarach, np. właściwościach wykonawczych, jednej z najświetniejszych tradycji pieśniowych na ziemiach polskich.

W 1975 r. Profesor Stęszewski reaktywował muzykologię na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierował Zakładem Muzykologii przy Instytucie Historii Sztuki przez ćwierć wieku, wychowując liczne grono uczniów (59 magistrów, 12 doktorów). Rozprawa habilitacyjna ‘Muzyka w muzyce’ polskich kompozytorów od XVII do XX wieku. O cytowaniu melodii ludowych (1994) podsumowuje problematykę obecności folkloru w idiomach kompozytorskich. W 1996 r. otrzymał tytuł profesora UAM. Na zbliżający się jubileusz 70-lecia opublikowano (1997, 1998) dwa tomy dedykowane Profesorowi z czterdziestoma pracami przyjaciół, Contexts of Musicology, a w 2009 r. – tom dzieł wybranych Profesora pt. Rzeczy, świadomość, nazwy. O muzyce i muzykologii, wraz z bibliografią. Tom ten, zawierający 34 artykuły, z podziałem na części: etnomuzykologia, historia muzyki, metodologia oddaje profile zainteresowań i badań Profesora.

Zwróćmy uwagę najpierw na rangę tradycji kolbergowskiej w działalności i dorobku Jana Stęszewskiego: przede wszystkim nacisk na badania terenowe. Profesor inicjował przez kilka dziesięcioleci coroczne praktyki etnomuzykologiczne studentów, kontynuując dzieło Mariana Sobieskiego. Starannie dobierane obszary badań terenowych objęły także mniejszości polskie poza granicami kraju. Pierwsza wielonarodowa Rzeczpospolita utrwalona w dorobku Oskara Kolberga przypomniana została w nowatorskich, jak na czasy PRL, wydawnictwach – opracowaniem strony muzycznej pieśni w Ludzie białoruskim Michała Federowskiego (1958-1969) i publikacją Muzyki Huculszczyzny z rękopisów Stanisława Mierczyńskiego (1965). Dbałość Profesora o precyzję strony metodologicznej, konsultowanej z muzykologami niemieckimi, np. Walterem Wiorą, można odnosić do stałych zainteresowań Oskara Kolberga osiągnięciami etnografii niemieckiej. Troska autora Ludu o wierne utrwalanie różnorodności muzycznej w postaci wariantów przebija często z refleksji Jana Stęszewskiego nad stosunkiem tradycji pisanej do ustnej, nad ograniczeniami bogactwa wykonania w zapisie nutowym. W tym kontekście również sam dorobek Kolberga był analizowany i komentowany przez Profesora. Pierwsze duże studium analityczne Morfologia rytmów mazurkowych, wspólnie z Zofią Stęszewską, mające znaczenie także dla badań chopinologicznych i nad stylem narodowym, powstało nad podstawie źródeł kolbergowskich. Autor Ludu, pierwszy chopinolog z przygotowaniem etnologicznym, może być rozumiany także jako patron etnomuzykologów polskich zajmujących się inspiracjami ludowymi u Chopina. Prof. Stęszewski pozostawia tu ważne przyczynki i studia tak nad problematyką źródeł (cytatów, wzorów ludowych) jak i kwestią stylu narodowego kreowanego przez Fryderyka Chopina. Ogólnokulturowy rozmach Kolberga znajduje, wydaje się, rezonans we współinicjowaniu przez Prof. Stęszewskiego „Interdisciplinary Studies in Musicology” w Poznaniu. Wreszcie etnografia (etnomuzykologia) „stosowana” podjęta przez Kolberga w organizacji w 1880 r. Wystawy Etnograficznej w Kołomyi ma znakomity ciąg dalszy w działalności Prof. Stęszewskiego: we współorganizacji Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu (1975), współkształtowaniu przez ponad trzydzieści Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą i w wielu innych inicjatywach około - według słów Jadwigi Sobieskiej - „muzyki bliskiej ziemi”. W każdym gremium i organizacji, w których uczestniczył, a często przewodniczył Prof. Stęszewski w takich, jak: Polska i Międzynarodowa Rada Muzyczna przy UNESCO, Związek Kompozytorów Polski, komitety Polskiej Akademii Nauk, Rada Programowa Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, Centrum Kultury Ludowej Polskiego Radia, komitety redakcyjne Dzieł Wszystkich Oskara Kolberga, Dzieł Wszystkich Henryka Wieniawskiego, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, wnikliwość wobec ludowych tradycji muzycznych na ziemiach polskich była dzięki niemu jak najbardziej zapewniona.

W dorobku Prof. Stęszewskiego dominują małe formy – artykuły naukowe, treściwe i klarowne, precyzyjne pod względem metodologii badań, wnoszące nowe perspektywy do etnomuzykologii. Artykułów tych jest ponad sto, w tym pięćdziesiąt w językach obcych. Ponadto wymienić należy 22 tomy lub serie wydawnicze (współ)redagowane przez Profesora.

Już pierwszy tekst z 1955 r. wyróżnia się m.in. roztropną oceną folkloryzmu. Monografia „Chmiela” imponująco rozwija kierunek badań poszczególnych wątków pieśniowych podjęty przez Łucjana Kamieńskiego. Szereg artykułów podnosi rangę właściwości wykonawczych, mających znaczenie m.in. dla wyznaczania etnoregionów muzycznych Polski. Syntetyczne teksty o folklorze polskim, o skrzypcach w praktyce ludowej i in. są stale aktualne i pomocne w kształceniu studentów. Nowatorskie studium o własnym słownictwie muzycznym u śpiewaków i muzyków ludowych to wyraz troski o dowartościowanie punktu widzenia samego wykonawcy ludowego i starań o obecność problematyki aksjologicznej w muzykologii. Ważne dla humanistyki polskiej było nawiązanie współpracy z hymnologami Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i zaszczepienie tam specjalizacji etnomuzykologicznej. Wiele tekstów poświęconych jest zarówno wybitnym postaciom w historii muzyki, także ludowej, jak i refleksjom metodologicznym, co świadczy o zharmonizowaniu perspektyw badawczych i dążeniu do wyczerpania przekroju tematycznego w etnomuzykologii i muzykologii ogólnej. Walory informacyjne i zwartość stylu pisarskiego Prof. Stęszewskiego w sposób naturalny znalazły wyraz we współpracy w krajowymi i zagranicznymi encyklopediami muzycznymi. W osobie i działalności Profesora Jana Stęszewskiego zrównoważyły się: postawa empiryczna i szacunek dla źródeł w badaniach nad kulturą, wola doskonalenia standardów w nauce, zdolność inspirowania środowiska naukowego i artystycznego, wreszcie aktywność organizatorska i społeczna.

Wśród odznaczeń i nagród Profesora Stęszewskiego znajdują się: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1979), tytuł Zasłużonego Działacza Kultury (1977), nagroda zbiorowa Prezesa PAN (1976), nagroda Związku Kompozytorów Polskich (1989).

Prof. Jan Stęszewski zmarł 21 września 2016 roku.

Piotr Dahlig