Muzeum Budownictwa Ludowego - Park Etnograficzny w Olsztynku, usytuowane w centrum województwa warmińsko-mazurskiego, realizuje obszerny zakres działalności naukowo-badawczej, konserwatorskiej, wystawienniczej i oświatowej.

Na obszarze 96 ha gromadzi architekturę drewnianą i historyczne wyposażenie typowe dla regionów Warmii, Mazur i Powiśla. Jako instytucja kontynuująca założenia pruskiego muzealnictwa skansenowskiego od 100 lat przyczynia się do popularyzacji lokalnego dziedzictwa kulturowego. Pierwsze muzeum powstało z inicjatywy Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków Prus Wschodnich dra Richarda Dethlefsena w 1909 r. w Królewcu. Wybudowano wówczas kopie ludowych budowli drewnianych z XVIII-XIX wieku pochodzących z regionów: Warmii, Mazur, Powiśla i terenów Litwy. Królewiecki Park Etnograficzny „Dorfmuseum” otwarto w 1913 roku. W latach 1938-1940 r. przeniesiono park etnograficzny z Królewca na miejskie grunty pod Olsztynkiem w powiecie ostródzkim, przeznaczając na cele muzealne teren 35 ha. Z pierwotnego założenia zachowanych jest obecnie 12 obiektów architektury. W 1962 r. Park Etnograficzny w Olsztynku stał się Oddziałem Muzeum Mazurskiego, który w 1969 r. przekształcono w autonomiczną placówkę pod nazwą Muzeum Budownictwa Ludowego-Park Etnograficzny w Olsztynku. W 1985 r. włączono do MBL-PE dwa budynki zabytkowe, usytuowane na terenie zespołu staromiejskiego w Olsztynku: dawny kościół parafialny obecnie Salon Wystawowy oraz tzw. „Dom Mrongowiusza”, basztę obronną, w której  zgromadzono pamiątki po Celestynie Mrongowiuszu.

Podstawowym celem realizowanym przez Muzeum jest trwała ochrona dóbr kultury, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych muzealiów, rozbudzanie i zaspokajanie zainteresowań wiedzą historyczną oraz zgromadzonymi świadectwami dziedzictwa kultury regionalnej. Zasoby Muzeum to architektura drewniana reprezentująca zróżnicowaną zabudowę wsi, powstałą na dawnych terenach Warmii, Mazur, Powiśla, Sambii i Małej Litwy. Wyposażenie budynków stanowią eksponaty zebrane po 1945 r., prezentujące  tradycyjne metody pracy i obrzędowość w XIX i XX wieku. Krajobraz dziedzictwa rolniczego i przyrodniczego odzwierciedlają tradycyjne założenia ogrodowe, poletka upraw przydomowych, zasiewy polne dawnych roślin i zbóż oraz hodowla zwierząt ras użytkowanych w przeszłości na Warmii i Mazurach. Ekspozycje muzealne przedstawiają zróżnicowanie etniczne i społeczne na obszarze Prus Wschodnich.

Muzeum realizuje programy edukacyjne, warsztaty, lekcje muzealne, pokazy dawnych rzemiosł i zajęć wiejskich. Jest organizatorem szeregu imprez folklorystycznych z udziałem lokalnych artystów ludowych („Targi chłopskie”, Festyn „Zielonoświątkowy”, „Jarmark Jakubowy”, „Jarmark Pszczelarski”, konkurs „Tradycje kulinarne współczesnych mieszkańców Warmii i Mazur”). W ramach wspierania współczesnej twórczości artystycznej, rękodzielniczej i rzemieślniczej muzeum prowadzi od 1997 r. Galerię Sztuki Ludowej, która tworzy regionalny rynek zbytu i promocji współczesnej sztuki ludowej. W 2008 r. Muzeum Budownictwa Ludowego - Park Etnograficzny w Olsztynku zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.

/red.K.M./