12 września 2024 roku na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się gala 49. edycji Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”. Laureatom z różnych regionów Polski wręczono nagrody w siedmiu kategoriach. Otrzymali je artyści ludowi, badacze, instytucje oraz organizacje dokumentujące i promujące polską kulturę tradycyjną.

Tegoroczną galę Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” poprowadził podhalański muzyk Krzysztof Trebunia-Tutka. W uroczystości obok laureatów i jury wzięła udział Hanna Wróblewska, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Adam Nowak – podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Dzisiejsza ceremonia wręczenia Nagrody imienia Oskara Kolberga za zasługi dla kultury ludowej jest momentem bardzo szczególnym, ponieważ już po raz czterdziesty dziewiąty mamy zaszczyt uhonorować tych, którzy pielęgnują i przekazują dalej dziedzictwo naszych przodków. Laureaci są najlepszym przykładem ciężkiej pracy, dzięki której nasza kultura ludowa nie tylko przetrwała, ale również inspiruje i znajduje nowe formy wyrazu we współczesnym świecie. Ich twórczość i działalność stanowią most łączący tradycję z nowoczesnością, przeszłość z teraźniejszością. (…) Gratuluję tegorocznym laureatom i laureatkom, wasze osiągnięcia są nie tylko dowodem na pasji i talentów ale także na niezwykłe znaczenie jakie ma pielęgnowanie tradycji dzisiejszych czasach. To dzięki Wam kultura ludowa kwitnie a jej piękno może być podziwiane i odkrywane na nowo przez kolejne pokolenia – powiedziała Hanna Wróblewska, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Laureatami 49. edycji Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” zostali:

• w kategorii I dla twórców z dziedziny plastyki i folkloru muzyczno-tanecznego:

Anna Dunat – śpiewaczka i gawędziarka promująca tradycje Górali Żywieckich. Ważnym aspektem jej działalności jest przekaz pokoleniowy, realizowany poprzez dzielenie się wiedzą, kształcenie umiejętności archaicznego śpiewu młodych adeptów i wielbicieli muzyki tradycyjnej. (Pewel Wielka, woj. śląskie, Żywiecczyzna)

Grażyna i Tadeusz Kruczyńscy – wykonawcy zabawek ceramicznych: ptaszków, okaryn. Organizatorzy warsztatów wykonywania zabawek glinianych (Żywiec, woj. śląskie, Żywiecczyzna)

Helena Napierała – śpiewaczka, kontynuatorka śpiewu monodycznego i wielogłosowego, założycielka zespołu „Wigranie”, popularyzatorka regionalnej gwary, tradycji i kultury (Stary Folwark, woj. podlaskie, Suwalszczyzna)

Halina Pajka – wycinankarka, mistrzyni plastyki obrzędowej. Należy do grona najwybitniejszych twórczyń ludowych z Kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Zajmuje się haftem kurpiowskim, tkactwem, wykonuje pisanki, palmy, bukiety z papieru oraz kierce. Promotorka tradycji i kultury kurpiowskiej (Kadzidło, woj. mazowieckie, Kurpie)

Stanisława Ewa Skowysz-Mucha – pisankarka, prowadzi Muzeum Lipskiej Pisanki, założycielka Stowarzyszenia Miłośników Lipskiej Pisanki i Tradycji, organizatorka warsztatów tradycyjnego pisankarstwa (Lipsk, woj. podlaskie, Podlasie)

• w kategorii II dla mistrza tradycji:

Anna Chuda – śpiewaczka ludowa, tancerka i gawędziarka z Biskupizny. Niezwykle zaangażowana w projekty edukacyjne. Prowadzi warsztaty śpiewacze, udziela konsultacji młodszym artystom ludowym. (Posadowo, woj. wielkopolskie, Biskupizna)

• w kategorii III dla twórców za pisarstwo ludowe:

Barbara Kryszczuk – poetka i prozatorka. W jej twórczości dominują tematy związane z kulturą ludową i religijną. W utworach prozatorskich, które wyróżnia silna wspomnieniowość, opisuje wiejskie tradycje, obrzędy i realia życia chłopskiego (Turkowice, woj. lubelskie, Ziemia Hrubieszowska)

• w kategorii IV dla badaczy, naukowców i animatorów:

Donat Niewiadomski – historyk literatury, folklorysta, regionalista, animator kultury, ekspert i autorytet w dziedzinie literatury ludowej. Jego dorobek naukowy przyczynił się do ochrony i popularyzacji autorskiej literatury ludowej (Lublin, woj. lubelskie),

Elżbieta Piskorz-Branekova – etnografka, specjalistka od polskich strojów ludowych oraz haftu tradycyjnego, kolekcjonerka. Prowadzi działalność badawczą i wydawniczą w zakresie strojów tradycyjnych. Twórczyni kolekcji stroju europejskiego oraz kolekcji bałkańskiej w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie (Warszawa, woj. mazowieckie)

• w kategorii V dla kapel ludowych:

Kapela Ludowa z Gniewczyny Łańcuckiej – jedna z nielicznych tradycyjnych kapel ludowych muzykujących w regionie przeworskim. Funkcjonuje od 1993 r. w składzie instrumentalnym lub z udziałem solistów. Chroni i popularyzuje materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe (Gniewczyna Łańcucka, woj. podkarpackie, Podkarpacie)

• w kategorii VI dla zespołów folklorystycznych:

Góralski Teatr Pieśni „Dunawiec” – funkcjonuje od 1984 r. Składa się z potomków polskich reemigrantów z Bukowiny – górali czadeckich, którzy przybyli na Dolny Śląsk w 1947 r. Należy do nielicznych w regionie grup, które oprócz gwar, obrzędów oraz imponującego repertuaru dawnych pieśni, zachowały tradycyjne stroje odświętne (Zbylutów, woj. dolnośląskie, Dolny Śląsk),

Zespół Regionalny „Wilamowice” – założony w 1948 r. Wilamowianie są potomkami XIII-wiecznych osadników Zachodniej Europy. Zespół ma charakter wielopokoleniowy. W jego repertuarze znajdują się tańce i pieśni śpiewane w Wilamowicach, z licznymi wpływami z innych regionów Polski i Europy (Wilamowice, woj. śląskie, Ziemia Oświęcimska)

• w kategorii VII dla instytucji i organizacji zasłużonych w opiece i upowszechnianiu kultury ludowej:

Gminny Ośrodek Kultury w Podegrodziu – realizuje misję ochrony pokoleniowego przekazu i popularyzacji dziedzictwa kulturowego regionu Lachów Sądeckich i Podegrodzkich. Od 1976 r. prowadzi wielowymiarową edukację regionalną (Podegrodzie, woj. małopolskie, Lachy Podegrodzkie), Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim – najstarsze muzeum w woj. lubuskim; współorganizator Ogólnopolskich Konkursów Pisanek im. Michała Kowalskiego (Gorzów Wielkopolski, woj. lubuskie, Ziemia Lubuska).

Po raz kolejny w ramach Nagrody im. Oskara Kolberga przyznane zostało także wyróżnienie specjalne dla wyjątkowego ucznia wskazanego przez Mistrza Tradycji. W tym roku wyróżnienie otrzymała Maria Polowczyk.

Wszyscy laureaci otrzymali Medale im. Oskara Kolberga projektu Anny Jarnuszkiewicz, a ponadto pamiątkowe dyplomy oraz nagrody finansowe ufundowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Samorząd Województwa Mazowieckiego.

Po uhonorowaniu laureatów ogłoszono nazwisko przedstawiciela samorządu, który w ostatnim roku wyróżnił się szczególną troską o zachowanie i rozwój kultury tradycyjnej w swoim regionie. Tytuł Ambasadora Kultury Tradycyjnej trafił w tym roku do Stanisława Szydlika, sołtysa wsi Bandysie. Od początku istnienia Kurpiowskiej Szkoły Tradycji wspierał jej działania, aktywnie uczestniczył w wydarzeniach organizowanych w ramach Akademii Kolberga, pomagając także w ich realizacji.

Po gali o godz. 18.00 w siedzibie NIKiDW (ul. Krakowskie Przedmieście 66), odbył się Koncert laureatów wraz z tradycyjną potańcówką. Podczas wieczoru wystąpili: Góralski Teatr Pieśni „Dunawiec” z Dolnego Śląska, Anna Chuda zaśpiewa z uczennicami – (w tym z wyróżnioną Marią Polowczyk) z Biskupizny, Anna Dunat zaśpiewa z kapelą z Żywiecczyzny, Kapela Ludowa z Gniewczyny Łańcuckiej poderwie do tańca, a na zakończenie Zespół Regionalny „Wilamowice” oraz Kapela Sercówka z Gminnego Ośrodka Kultury w Podegrodziu. Koncert poprowadzi Krzysztof Trebunia-Tutka.

Organizatorami koncertu laureatów i potańcówki były Narodowy Instytut Muzyki i Tańca oraz Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi.

Koncertowi towarzyszyła wystawa „Byśki, kozy i pająki – czyli kultura ludowa w obiektywie Marty Ankiersztejn”, przedstawiająca portrety wybranych laureatów Nagrody z ostatnich czterech lat, a także prace – rzeźby, tkaniny, wycinanki, koronki – wykonane przez artystów uwiecznionych na zdjęciach. Obejrzeć można było także pisanki, zabawki rzeźbione w drewnie, koronki, tytułowe byśki, kozy i pająki, i wiele innych.

Nagroda im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” to najstarsze i najważniejsze wyróżnienie w dziedzinie kultury tradycyjnej w Polsce. Patronem ustanowionej w 1974 roku nagrody jest Oskar Kolberg (1814–1890), polski etnograf, folklorysta i kompozytor. Co roku wyróżnienie trafia do kilkunastu artystów tworzących w dziedzinach ludowych sztuk plastycznych i rękodzieła, literatury, śpiewu, muzyki instrumentalnej i tańca oraz organizatorów przedsięwzięć artystycznych upowszechniających folklor i sztukę ludową, animatorów, mistrzów, naukowców, badaczy, dokumentalistów, którzy gromadzą i przekazują przyszłym pokoleniom wiedzę o kulturze ludowej.

Patroni medialni wydarzenia: TVP3 Warszawa, Polskie Radio SA, Dwójka – Polskie Radio, Radiowe Centrum Kultury Ludowej, Gość Niedzielny, Culture.pl, Muzyka tradycyjna.pl, Kultura ludowa.pl, Folk 24, Pismo Folkowe.

Nagranie gali jest dostępne na kanale YouTube Narodowego Instytutu Muzyki i Tańca oraz na stronie www.nagrodakolberg.pl.