Aniela Gmoch (z domu Głaz) pochodziła z rodziny chłopskiej. Urodziła się w 1919 roku w miejscowości Wola Wielka. Ukończyła pięć klas szkoły powszechnej. Po zamążpójściu zamieszkała w Bełżcu i tam przez całe życie pracowała na roli w rodzinnym gospodarstwie.

Artystka wywodziła się z bardzo muzykalnej rodziny. Jej matkę Franciszkę znano w okolicy jako utalentowaną śpiewaczkę weselną i z tej racji zapraszano ją na wesela jako starszą starościnę. Jej bracia grywali na zabawach i wiejskich potańcówkach na sporządzonych przez siebie skrzypcach. Ona zaś, od wczesnej młodości, uczestniczyła w śpiewach grup obrzędowych - przy krzyżach przydrożnych na majówkach, w grupach kolędniczych, przy obieraniu kapusty, na weselach. Ponieważ z racji miejsca zamieszkania od młodości miała również kontakt z folklorem ukraińskim, zna także i ten typ śpiewów, np. połączone z zabawą i tańcem wielkanocne chachułki. Autentyczną wartością repertuaru pieśniowego wykonawczyni z Bełżca jest również język prezentowanych utworów, który oddaje jej kresowe pochodzenie. Dotyczy to strony fonetycznej i leksykalnej.

Publiczne prezentacje Anieli Gmoch rozpoczęły się od współpracy z miejscowym zespołem śpiewaczym Koła Gospodyń Wiejskich „Dolinianki”, dla którego – jako seniorka – stała się skarbnicą tradycyjnego repertuaru, ale także autorką tekstów współczesnych pieśni „okolicznościowych”. W 2001 roku zespół zdobył I nagrodę na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą.

Na kazimierskich scenach Aniela Gmoch z powodzeniem prezentowała się również jako solistka. W 1994 roku zdobyła I nagrodę za wykonanie pieśni dożynkowych i weselnych, a w 1998 roku na XXXII FKiŚL nagrodę najwyższą – „Basztę”.

Śpiewaczka prezentowała folklor wschodniego pogranicza. Najcenniejsze w jej repertuarze były pieśni obrzędowe, które cechują skala wąskozakresowa, wolnometryczność, bogactwo melizmatów. Były to przede wszystkim pieśni weselne, dożynkowe, folklor okresu wielkanocno-wiosennego, ale także kołysanki, ludowe ballady oraz różnorodne przyśpiewki i pieśni miłosne. Oprócz utworów tradycyjnych śpiewaczka z Bełżca układała i publicznie prezentowała (sama lub z zespołem) również nowsze utwory, które najczęściej dotyczyły współczesnej sytuacji wsi. Dotychczas pieśni z repertuaru Anieli Gmoch nie były szerzej publikowane, z wyjątkiem tekstu weselnego Je w ugrudejku ziele (por. Muzyka źródeł. Cz. III. Lubelskie, Polskie Radio S.A. Warszawa 1997) oraz tekstu dożynkowego – „polnego” Ty przepióreczko mała (Kazimierskie Nuty. Z repertuaru XXVIII Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i śpiewaków Ludowych Kazimierz 1994, zebrał i zredagował J. Adamowski, Lublin-Kazimierz 1995, s.5, nuty.) Obszerną dokumentację różnych gatunków pieśni z jej szerokiego repertuaru prezentuje, napisana przez wnuczkę śpiewaczki, monograficzna praca magisterska (por. Anna Gmoch, Pieśni ludowe z repertuaru Anieli Gmoch, Katowice 1999).

Aniela Gmoch zmarła w 2016 roku.

Jan Adamowski

 http://www.muzykaroztocza.pl/muzyk/49/name/Aniela+Gmoch+i+zesp%C3%B3%C5%82+%22Dolinianki%22.html

http://gok.belzec.pl/tworcy-ludowi/