Powiększ
Powiększ zdjęcie

Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca "Kyczera"

Rok przyznania nagrody:
2019

Kategoria:
Kategoria IV: Zespoły folklorystyczne

Dziedzina:
Muzyka. Taniec

Region:
Legnica, woj. dolnośląskie

Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera” powstał w 1991 r. (działa jako niezależne stowarzyszenie społeczno-kulturalne). Członkami „Kyczery” są młodzi Łemkowie z różnych miejscowości Dolnego Śląska. Do tej pory przez szeregi Zespołu przewinęło się ponad pół tysiąca młodych ludzi. W chwili obecnej w różnych formach jego aktywności uczestniczy blisko 100 osób.

Podstawową formą aktywności stowarzyszenia „Kyczera” jest działalność artystyczna. Zespół jako jeden z nielicznych propaguje folklor łemkowski. W swoim repertuarze posiada zarówno formy tradycyjne, np. obrzędy „Wesele łemkowskie” (zachodnia Łemkowszczyzna), „Sobitky” (wioski łemkowskie z doliny Ropy), czy inscenizację „Fedory” (Bińczarowa i Florynka), jak również stylizowane, np. wiązanki tańców łemkowskich z Komańczy, Bednarki, Polan k. Dukli, Nowej Wsi k. Krynicy. Program Zespołu niemal w całości jest programem autorskim, opartym na własnych materiałach etnograficznych, zgromadzonych podczas badań terenowych oraz kwerend archiwalno-muzealnych i bibliotecznych. Zespół prezentuje się w strojach łemkowskich, które zrekonstruował na podstawie zgromadzonych oryginalnych elementów ubioru z Jaworek, Leluchowa, Nowej Wsi, Boguszy, Świątkowej Małej, Polan i Komańczy.

Zespół dał do tej pory około 1200 koncertów. Prezentował się na wielu prestiżowych festiwalach, m.in. w Meksyku, Chinach, Indonezji, Gruzji, Indiach, Peru, Francji, Ukrainie, Rosji, Izraelu, Portugalii, Czechach. Za swoje prezentacje był nagradzany m.in. na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu, Festiwalu „Ukraiński Śpiew w Świecie” w Kijowie, Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Artystycznych Wsi Polskiej w Kielcach, Festiwalu „Ziemia i Pieśń” w Szprotawie, Festiwalu „Music World” we włoskim Fivizzano. Zespół wielokrotnie nagrywał dla radia i telewizji, ma na swoim koncie trzy płyty: „Cne mi sia za Tobom”, „Za horamy, za lisamy” oraz „Lemko, ja sy Lemko”. Przy Zespole młodzieżowym działa także dziecięca „Kyczerka”. W repertuarze dzieci znajdują się między innymi pieśni, tańce i zabawy pasterskie oraz bożonarodzeniowy „Wertep”.

Największym przedsięwzięciem kulturalnym realizowanym przez Zespół jest Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Świat pod Kyczerą”. Trwa zwykle około dziesięciu dni. Obejmuje dwa odległe regiony kraju: Dolny Śląsk i Małopolskę, a co dwa lata - także przygraniczny Kurov na Słowacji. Głównym ośrodkiem festiwalowym dla części dolnośląskiej jest Legnica, dla części małopolskiej Krynica-Zdrój. W ramach festiwalu co roku prezentuje się około dziesięciu grup, w tym 7-8 grup zagranicznych. Występom scenicznym towarzyszą korowody i animacje uliczne, warsztaty artystyczne, prezentacje rzemiosła ludowego i kulinariów. Festiwal jest okazją, aby przybliżyć społeczności lokalnej i międzynarodowej historię i kulturę Łemków. Jako jeden z nielicznych tego typu bardzo mocno ożywia małe wioski.

Zespół był organizatorem kilku konferencji naukowych (ich pokłosiem są także publikacje książkowe), wielokrotnie organizował warsztaty tańców łemkowskich, prezentacje tradycyjnych potraw łemkowskich, konkursy na najstarsze pieśni. Współpracował z 2 programem Polskiego Radia przy realizacji płyty „Muzyka Źródeł. Mniejszości Narodowe w Polsce”, z Muzeum Narodowym we Wrocławiu przy tworzeniu płyty DVD „Dolny Śląsk. Lud, jego zwyczaje, sposób życia, pieśni, muzyka i tańce…”, podczas warsztatów i kursów organizowanych przez Państwowy Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk” oraz z wieloma instytucjami kultury (Mazowieckim Instytutem Kultury w Warszawie, Małopolskim Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu, Podyplomowym Studium Choreograficznym na Uniwersytecie Rzeszowskim).

Zespół utworzył specjalistyczną bibliotekę. Gromadzi ona wydawnictwa traktujące o Łemkach i Łemkowszczyźnie, również te ukazujące się poza granicami Polski. W chwili obecnej zbiory biblioteczne liczą blisko 10 tysięcy woluminów (książki, czasopisma, mapy). Szczególne znaczenia posiadają zbiory audiowizualne: nagrania i wywiady zarejestrowane podczas własnych badań terenowych, materiały etnograficzne odnalezione w trakcie kwerend muzealnych, archiwalnych i bibliotecznych w Polsce i na Ukrainie (np. nagrania pieśni łemkowskich z lat 1909 – 1920, będące pokłosiem wędrówek po Karpatach ukraińskiego etnografa i muzykologa Osypa Rodolskiego). W zasobach biblioteki znajdują się także zapisy kilkudziesięciu programów radiowych i telewizyjnych poświęconych historii i kulturze Łemków oraz dziesiątki kaset i płyt z muzyką. Dużym osiągnięciem są nagrania baśni, bajek i opowieści, utrwalają nie tylko folklor Łemków, ale także ich język i charakterystyczną, zatartą przez wysiedlenia i upływ czasu, wymowę. W rolę lektorów wcielili się najwybitniejsi przedstawiciele społeczności łemkowskiej w Polsce, m. in. Julia Doszna. Piotr Trochanowski, Teodor Gocz, Mirosława Chomiak, Paweł Stefanowski, Olena Duć-Fajfer, Aleksander Maślej. Równie okazałe są zbiory ikonograficzne. Podczas prac nad książką „Ubiory Łemków w XIX – I połowie XX wieku”, wykonano ponad cztery tysiące zdjęć elementów stroju łemkowskiego, rozproszonego po kolekcjach prywatnych i zbiorach muzealnych Polski, Ukrainy, Rosji, USA i Kanady. W archiwum Zespołu zgromadzono kilkaset oryginalnych zdjęć archiwalnych oraz skanów zdjęć archiwalnych. W zasobach Zespołu można odnaleźć także skany kilkudziesięciu unikalnych akwarel, rysunków, rycin i grafik z XIX w. wśród nich prace Andrzeja Grabowskiego, Kajetana W. Kielisińskiego, Jerzego Głogowskiego oraz siostry Urszuli Ledóchowskiej. Wiele ze wspomnianych materiałów prezentowano na wystawach i konferencjach organizowanych przez Zespół („Łemkowie na Dolnym Śląsku – wczoraj, dziś, jutro” (Legnica), „Łemkowie – ostatni Mohikanie Europy” (Krynica-Zdrój), „Łemkowszczyzna lat 30. XX wieku w obiektywie Stanisława Leszczyckiego”, „Łemkowie w Legnickiem”, „Łemkowie na zdjęciach z ekspedycji badawczej Fedora Wołka z 1906 roku”).

Zespół prowadzi także izbę etnograficzną. Zgromadzone eksponaty, archiwalia i zdjęcia były wielokrotnie prezentowane na wystawach czasowych organizowanych poza siedzibą „Kyczery” (w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, Muzeum Ziemi Lubińskiej, Muzeum Okręgowym w Środzie Śląskiej, Muzeum Archeologiczno – Historycznym w Głogowie, Legnickiej Bibliotece Publicznej, Dzierżoniowskim Ośrodku Kultury).

Istotnym elementem aktywności Zespołu jest działalność wydawnicza: praca zbiorowa „Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa” (Legnica – Zielona Góra 2007), Michał Oleśniewicz, „Dola Łemka” (Legnica 2009), Bogumiła Tarasiewicz, „Wesele łemkowskie obrzęd i muzyka. Tradycja a współczesność” (Legnica 2009), B. Tarasiewicz, Jerzy Starzyński, „Śpiwanky baby Olhy / Pieśni babci Olgi” (Legnica 2009), J. Starzyński, Anna Rydzanicz [red.], „Jak Lypniane sonce do micha imaly. Bai, bajky i opowidanky Lemkiw (Legnica 2010), J. Starzyński, B. Tarasiewicz „Łemkowie wczoraj, dziś, jutro?”, (Legnica 2011). J. Starzyński, „Ubiory Łemków w XIX – I połowie XX wieku”. W 2012 r. Zespół wydał „Poradnik metodyczny dla nauczycieli języka łemkowskiego” (M. Chomiak i J. Henzel).